Uit de Extra Beveiligde Inrichting in Vught wist nog nooit iemand te ontsnappen. Oorzaak is waarschijnlijk het extreme veiligheidsregime dat nooit verslapt. Nooit zullen bewakers het protocol verlaten. Dat regime heeft een prijs.

Zelfmoord

Voor gedetineerden is het een bijna onmenselijke ervaring die in sommige gevallen leidt tot verschijnselen van posttraumatisch stress-syndroom (PTSS). Vorige week pleegde tweevoudig moordenaar Lau G. zelfmoord. In de EBI zaten onder meer Mohammed B., Dino Soerel en Jesse Remmers. Er verblijven doorgaans een tiental mensen in de EBI.

Ontsnappingen

Het regime is uitgedacht nadat in de jaren ’80 en ’90 veel ontsnappingen voorkwamen uit Nederlandese bajessen. De EBI ligt in het midden van het penitentiaire complex in Vught waar ook nog andere inrichtingen met verschillende regimes aanwezig zijn. Een gedetineerde die binnenkomt is geblinddoekt en wordt voordat hij in de EBI uit kan stappen in een willekeurige route over het terrein gereden zodat hij zijn oriëntatie verliest.

21 uur

Vroeger moesten gedetineerden twee keer per dag worden gevisiteerd, tegenwoordig wat minder. Visitatie betekent dat hij zijn geslachtsdelen moet optillen en visitatie in zijn anus moet laten welgevallen. Ieder keer moet hij ook zijn vingers spreiden om te laten zien dat er niets tussen zit. In principe zit een gedetineerde 21 uur achter de deur. Wie naar buiten gaat moet eerst zijn handen door een luikje steken zodat hij geboeid kan worden. Luchten gebeurt in een kooi met alleen een getralied uitzicht naar boven.

Vier anderen

Gedetineerden zien met maximaal vier anderen op een afdeling. En dat zijn de enige andere gevangenen die hij ziet. Welk programma een gedetineerde krijgt is pas ’s ochtends duidelijk voor hem. Hij wordt overval gefilmd en overal zijn microfoons. In een controlekamer wordt iedereen permanent geobserveerd. Wie gaat douchen gaat eerst naar de douche en krijgt zijn spullen in de douche via een luikje uitgereikt. Als bezoek zonder glazen wand wordt toegestaan mag alleen een hand worden geschud en even vastgehouden.

Controlekamer

Overal zijn camera’s en microfoons, behalve op cel. Alle gesprekken buiten die vier muren worden opgenomen en afgeluisterd. Bewakers zijn met glazen wanden zo veel mogelijk gescheiden van de gevangenen. Vanuit een controlekamer worden alle bewegingen gevolgd. Van daaruit worden deuren geopend en gesloten. Contact met andere gedetineerden is beperkt tot de maximaal vier gezichten op de afdeling. De afgelopen jaren zaten minder dan tien mensen in de EBI.

Kritiek

In het Algemeen Dagblad verwoordt advocaat Hetty Cremers kritiek. Volgens haar kon je erop wachten dat het een keer mis zou gaan in de EBI. Cremers probeerde al maanden Lau Geeraets uit de cel te krijgen. Hij voelde zich er ‘levend begraven’. Cremers in het AD: ‘Dit regime is zo ongelooflijk ingrijpend. Daar kan niet iedereen even goed mee omgaan. Lau Geeraets ging er psychisch aan onderdoor.’

Evaluatie

Het eentonige maar regelmatige leven heeft wel wat positieve effecten op het letsel van sommige gevangenen, zo bleek uit een evaluatie uit 2013. Negatieve psychische gevolgen zijn verlies van concentratievermogen, grotere prikkelbaarheid en vergeetachtigheid. Hüseyin Baybasin verbleef zes jaar in de EBI, hij was de langst zittende, en ontwikkelde PTSS.

Humaner

Sanne Struijk is een van de onderzoekers die 2 jaar geleden een kritisch evaluatie over de EBI schreef. Ook zij vindt dat het regime ten dele anders moet. Struijk in het AD: ‘Er is al 20 jaar niemand ontsnapt. Het is heel makkelijk om te zeggen dat het systeem dus werkt. Maar je kunt je ook afvragen of het regime dan niet een tikkeltje humaner kan.’ In 2003 oordeelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mensdat het extreme aantal visitaties te ver ging. Dat gebeurde meerdere keren per week en ook bij celinspecties. Er kwam een versoepeling van het regime, maar na de zelfmoord van Geeraets vragen advocaten en deskundigen zich opnieuw af of het niet nog humaner kan.

Eenzaamheid

Struijk ziet mogelijkheden om de eenzaamheid te verminderen: ‘In een normale gevangenis zijn er zo veel medegedetineerden dat er altijd wel iemand is bij wie je je hart kunt luchten en met wie je kunt lachen. In de EBI is er bijna geen menselijk contact. En omdat er maar zo weinig mensen zitten, is de kans klein dat het ook nog eens klikt met iemand. Is dat niet het geval, dan houdt het op. Dan moeten ze het hebben van de tien belminuten of één bezoek per week. Dat zou je bijvoorbeeld kunnen verruimen.’