De halszaak rond de ondernemer Guus K. – met als achtergrond de gruwelijkheden van de burgeroorlog in Liberia – komt wellicht dit jaar ten langen leste tot een einde. Vrouwen en kinderen werden vermoord en zelfs levend verbrand. Guus K. deed zaken in Liberia. Maar kunnen hem oorlogsmisdrijven worden verweten?

Door @Wim van de Pol

Men kan kan het Openbaar Ministerie veel verwijten maken. Niet het opgeven in zaken die ooit met veel fanfare en tromgeroffel zijn ingezet – maar bij nader inzien als zandkastelen instortten. De handdoek in de ring gooien in hoog geprofileerde zaken is de hoogste leiders in het Rijk van Justitie vreemd; ze achten hun Openbaar Ministerie mogelijk too big to fail. Enkele voorbeelden zijn tragedies als die van Hüseyin Baybaşin en Stijn Flapper, maar er is ook de Zaak-Guus K.. Dergelijke affaires hangen het OM uiteindelijk als een (financiële) molensteen om de nek (nog los van de eventuele schadevergoedingen die in de lucht kunnen hangen, in de online casino-zaak van Flapper is de claim inmiddels 75 miljoen).

In verkiezingstijd goed om te weten: de gemaakte kosten in de zaak van Guus K. (75) moeten inmiddels tot buitengewoon exorbitante hoogte zijn gestegen. Het is misschien wel de duurste strafzaak ooit in Nederland.

Vijftien regiezittingen

Vele tientallen reizen maakten politie-ambtenaren, advocaat, justitie-medewerkers en leden van de rechterlijke macht naar onder meer de Verenigde Staten, Hong Kong, Philipijnen, Zuid-Korea, Zuid-Afrika en natuurlijk Liberia, om vele tientallen getuigen te horen. In Liberia hebben rechterlijke gezelschappen zelfs meerdere keren ter plaatse een schouw uitgevoerd. Naast de reiskosten zijn er nog de ontelbare uren die zijn gaan zitten in het bestuderen van de tienduizenden pagina’s dossier. Sinds december 2010 heeft het gerechtshof Den Bosch los van de inhoudelijke behandeling alleen al vijftien regiezittingen gehouden.

Vrij

Guus K., die al sinds de jaren 80 in Liberia woonde en werkte, had onder meer een houtkapbedrijf en een hotel in Liberia tijdens het bewind van Charles Taylor en was het bewind goed gezind. Of dat moreel gezien een loffelijke positie was staat los van de rechtszaak: leverde hij wapens en valt te bewijzen dat hij mede-verantwoordelijk was voor oorlogsmisdrijven?

De bloedige conflicten in Liberia en de buurlanden speelden zich af in de periode 2000-2003. In rapporten van mensenrechtenorganisaties zag het Openbaar Ministerie daarna bewijs voor betrokkenheid van Guus K.: deelname aan illegale wapenleveranties aan het regime van Charles Taylor en medeverantwoordelijkheid voor de verschrikkelijke oorlogsmisdrijven. De rechtbank veroordeelde K. in juni 2006 tot acht jaar cel voor de wapenleveranties. Maar het gerechtshof sprak K. vervolgens in 2008 helemaal vrij. Het hof zag in de getuigenverklaringen geen bewijs. Het dossier rammelde. De identiteit van de getuigen was vals, of niet vast te stellen, hun beschrijvingen van de situatie in Liberia week veelal aantoonbaar af van de realiteit.

Er waren twee anonieme getuigen die het hof in Den Haag niet had willen horen. Het achtte zich na de rij onbetrouwbaar gebleken getuigen voldoende voorgelicht en zag dat die twee in feite geen relevante of betrouwbare informatie konden toevoegen.

Op grond van de weigering door het hof deze getuigen te horen stelde het OM succesvol cassatie in bij de Hoge Raad. De zaak moest bij het Bossche hof weer helemaal overnieuw, met nieuwe vliegreizen en nieuwe of opnieuw te horen getuigen.

Beïnvloed

In Den Bosch is de zaak voor de derde keer inhoudelijk aan de orde. Nu eist het Openbaar Ministerie in Den Bosch twintig jaar cel tegen Guus K. wegens de verboden wapenleveranties en de oorlogsmisdrijven. Uit het requisitoir:

Zelfs baby’s mochten het niet overleven, hun hoofden werden ingeslagen. Guus K. heeft daaraan bijgedragen door jarenlang, in strijd met de Sanctieregeling, telkens weer, keer na keer, wapens en munitie te leveren aan Charles Taylor en zijn strijdkrachten. En door een houtkapkamp ter beschikking te stellen voor de opslag en het distribueren van wapens en het personeel van zijn bedrijven mee te laten vechten. (…) Ontzettend veel getuigen verklaren over de invoer van wapens en munitie via de haven van Buchanan, de doorlevering van die wapens aan de strijdkrachten en de betrokkenheid daarbij van verdachte.

Advocaat Inez Weski had in eerste instantie al vele getuigen gefileerd en het gerechtshof Den Haag was al tot de conclusie gekomen dat de getuigen geen bewijs voor betrokkenheid van K. aantoonden. Getuigen bleken beïnvloed, er waren verklaringen zoek, ze vertelden tegenstrijdigheden en onjuistheden. Cruciale getuigen beschreven bijvoorbeeld de haven waar wapens zouden zijn aangekomen aantoonbaar verkeerd.

Nog meer

In de aanloop naar de behandeling bij het gerechtshof in Den Bosch bracht Weski nog veel meer ongerechtigheden boven water. Het hof wilde meer weten over de achtergrond van de getuigen. Advocaat Weski heeft zelf onderzoek moeten doen, en (als het ware) een moderne geschiedenis en een geografie van Liberia en de Liberiaanse conflicten moeten schrijven. Weski:

We hebben analyses, met allerlei feiten en beeldmateriaal, kaarten, logboeken, eigenlijk een volledig recherche onderzoek uitgevoerd, dat zonneklaar aantoonde dat dat groepje geronselden met hun vaak absurde onmogelijkheden volstrekt onbetrouwbaar maakte en al dat materiaal steeds aan het Openbaar Ministerie gegeven en daarbij gevraagd om dat na te trekken en uit te zoeken. Dat heeft het OM nimmer gedaan. Het Nederlandse Openbaar Ministerie heeft zich echter steeds slechts gebaseerd op dat groepje geronselde zogenaamde getuigen uit Liberia. Getuigen die ook nog bleken geregisseerd en geïnstrueerd door derden. Het hof heeft vast kunnen stellen dat er in Liberia nog veel meer anonieme tussenpersonen of “vertrouwenspersonen” waren die de getuigen hadden aangedragen. Vastgesteld is dat minimaal één van hen verklaringen samen met andere tussenpersonen had vervalst. Ook bleken getuigen – kennelijk geinstrueerd – in hun verklaringen dezelfde aantoonbare fouten te maken. Wie dat leger aan tussenpersonen waren, kon niet meer worden vast gesteld, het Openbaar Ministerie, en niemand van het onderzoeksteam, had iets daarvan bijgehouden. Dit dossier is kennelijk in feite gebaseerd op geregisseerde onwaarheden van door onbekenden geronselden.

Fiasco?

De twee cruciale anonieme getuigen die reden waren voor de Hoge Raad om de de zaak over te laten doen bleken al jaren niet traceerbaar te zijn door het OM. Toen rechercheurs van het Team Criminele Inlichtingen (TCI) over hen werden gehoord kwam vast te staan dat deze getuigen zelfs helemaal niet door hen bevraagd waren. De rechercheurs hadden kennelijk geen enkele kennis van de ingewikkelde verhoudingen in Liberia. Ze hadden de verhalen van de anonieme getuigen gewoon alleen aangehoord en vastgelegd en wisten niet meer welke versies van de verklaringen de juiste waren. Advocaat Weski:

Te vrezen valt dat ook deze getuigen geheel zijn geinstrueerd en geregisseerd gelet op het feit, dat deze precies dezelfde aantoonbare kennelijke valsheden over niet bestaande plaatsen, niet bestaande personen of niet bestaande bedrijven noemden.

Over enkele weken zal het gerechtshof arrest wijzen. De kans bestaat dat de strafzaak tegen Guus K. voor de tweede maal van tafel wordt geveegd.

Het zal dan mogelijk het duurste strafrechtelijke fiasco in de Nederlandse geschiedenis zijn.