Vriendschap, miljoenen, moordaanslag (#1)

Ooit goede vrienden: Wim Endstra en Ronald van Essen. Nu is Wim dood en zit Ronald in een rolstoel. Wim probeerde mij te vermoorden, denkt Ronald. Hij heeft alsnog aangifte gedaan en eist nu 30 miljoen euro van de erven Endstra. Deel 1 van een Crimesite-serie over een vergiftigde vriendschap.

Door @Wim van de Pol

Het was op de zonnige 17 mei 2004, rond 12.05, dat Willem “Wim” Endstra op de rijbaan van de Apollolaan in Amsterdam hevig lag te bloeden. Een zelfverzekerde schutter met een petje op en een zwarte plastic zak over zijn hand had met een pistool drie keer zijn romp getroffen, en één keer zijn achterhoofd. Twintig minuten later was Endstra in het ziekenhuis van de Vrije Universiteit overleden.

Aktetas

Nadat later die middag op de Apollolaan de forensische sporen in kaart waren gebracht raapte een agent Endstra’s aktetas op van de straat. De tas bevatte direct bewijs van witwassen tegen Endstra. Er kon geen juridische twijfel over bestaan: een ware bankier van de onderwereld was heengegaan. De tas bevatte een print met een overzicht van financiële belangen die Endstra’s oude vriend en xtc-handelaar Ronald van Essen kennelijk had bij Endstra. Van Essen had het overzicht vijf jaar eerder in de gevangenis op zijn laptop opgesteld en aan Endstra overhandigd. ‘Ruw overzicht vanaf 1990 zoals het in mijn hoofd zit gecombineerd met feiten’, had hij erboven genoteerd. Endstra had van meerdere beleggers in de onderwereld gelden ontvangen, zo kwam al snel vast te staan. Deze gelden uitbetalen, dat kon de bankier van de onderwereld niet meer. Maar bij leven was Endstra dat waarschijnlijk ook nooit van plan geweest te doen.

Over de vloer

Wim was een paar maanden ouder dan Ronald, beiden zijn van het jaar 1953. Endstra was 51 toen hij overleed, Van Essen is nu 63 jaar. Net als Wim was Ronald ooit een handelaar. Hij importeerde vanaf 1979 antiek uit onder meer Polen, Roemenië en Indonesië en hij dreef een antiekwinkel aan het Staringplein in Amsterdam. In de jaren tachtig zette hij een winstgevend internationaal transportbedrijf op. Endstra en Van Essen leerden elkaar kennen via een wederzijdse vriend, die het tuinhuis achter de stadsvilla van Wim in Zandvoort bewoonde. De twee werden boezemvrienden. Beiden hadden ze kinderen en die kwamen geregeld bij elkaar over de vloer. Ronald’s aangenomen zoon deed klusjes voor Wim en ging om met diens neefje. De vriendin van de aangenomen zoon liep stage in de modewinkel van Endstra’s echtgenote in de Amsterdamse PC Hooftstraat. Endstra gedroeg zich als een peetoom voor Ronald’s jongste twee zonen. In Amsterdam legde Endstra’s moeder op zijn tijd even aan bij Ronald en zijn vrouw voor koffie of een wijntje. Ook met twee van de zussen van Endstra, en met diens broer Haico had Ronald een sociale band. De Endstra’s brachten verschillende vakanties door in de villa van Van Essen in Spanje.

Vanouds verrichtte Van Essen hand- en spandiensten voor de Endstra’s, hij bracht huurders aan en tipte over panden die te koop kwamen. Wim Endstra opereerde voor de buitenwacht toen nog gewoon in de bovenwereld.

Xtc

Wim Endstra’s opa Minne was getrouwd met een joodse vrouw. Hij werd direct na de Tweede Wereldoorlog veroordeeld tot bijna een jaar cel voor collaboratie met de Duitsers, zo bleek in 2008 uit historisch onderzoek. Hij had in de oorlogsjaren panden van naar kampen vervoerde en vermoorde Amsterdamse joden opgekocht. Ook schilderde het beton van de Duitse militaire vliegvelden groen.

Over Wim Endstra’s vader, die het familiefortuin met de exploitatie van goederenwagon’s verder vergrootte deden enkel geruchten over witwassen de ronde. Maar over de avontuurlijke en criminele stappen van de jonge Wim kon geen misverstand bestaan. Zo stapte Endstra vanaf 1989 in vastgoedondernemingen met Robbie Grifhorst, vriend van Heineken-ontvoerder Cor van Hout, wat resulteerde in een waterval aan faillissementen en het wegsluizen van miljoenen aan kapitaal van Zweedse banken naar BV’s van Endstra en Grifhorst. De curator deed hierover aangifte van verschillende strafbare feiten maar tot een vervolging kwam het nooit.

Sporttassen

In 1991 benaderde, volgens Van Essen, Rotterdammer Ton van Dalen hem om te helpen op grote schaal partijen xtc-pillen te gaan produceren, verhandelen en exporteren. Xtc was in die tijd de wonderdrug die na de Summer of Love van 1990 met alle media-aandacht en de moderne dancemuziek geen marketing meer behoefde. Men betaalde in Nederland per pil grif tien gulden, in het buitenland veel meer. Sporttassen vol met Britse ponden, Duitse marken en guldens stroomden binnen. De winsten waren fenomenaal, maar het ging niet lang goed. Op 14 februari 1992 liet de politie het “Project Extase” klappen. Ongeveer 200 politiemensen deden doorzoekingen in 31 woningen en bedrijven. Ter waarde van (op de Britse markt) ruim 136 miljoen euro aan pillen en amfetamine werd in beslag genomen, net als een koffertje met vijftien miljoen gulden aan cash.

Arrestatieteam

Hoofdverdachten waren Ton van Dalen, Ronald van Essen en Wim Endstra. De tenlastelegging was in eerste instantie witwassen van de opbrengsten uit de xtc-handel, onder meer kopen van vastgoed in Zuid-Spanje en Ierland en het ontwikkelen van havenloodsen in het Amsterdams havengebied. Endstra kwam in het witwasonderzoek in 1992 al snel uit de voorlopige hechtenis, Van Essen kwam na bijna een jaar op vrije voeten. Zijn vrijheid duurde kort. Op 12 maart 1993 reed een arrestatieteam hem klem en begon hij samen met Ton van Dalen aan zijn detentie en zijn proces voor de handel in xtc. Er konden door de FIOD in eerste instantie investeringen worden getraceerd tot een bedrag van 15.492.204 aan Nederlandse guldens.

Maar er was nog veel meer aan geld binnengekomen. Endstra had heel veel propvolle sporttassen aangepakt. Endstra gaf echter geen kwitanties.

Openbaar getuigenverhoor

In een dossier dat de advocaat Peter Schouten dit voorjaar voor Van Essen bij de rechtbank in Amsterdam heeft neergelegd, vraagt hij om een openbaar getuigenverhoor over de investeringen die Van Essen via Endstra deed. Na 16 jaar leven in angst zegt de zwaar invalide Ronald van Essen de situatie veilig genoeg te vinden om aangifte tegen de erven Endstra te doen en een zaak aanhangig te maken. Van Essen wil geld opeisen en de erven Endstra aansprakelijk stellen voor onrechtmatige daad. (De verschillende partijen die betrokken zijn in de “erven Endstra” maken bezwaar tegen de procedure. Ze willen niet reageren tegen Crimesite).

‘Wees slim’

Onderliggende feiten die zijn verzoek schragen ziet advocaat Schouten in de eerste plaats in het FIOD-onderzoek naar de geldstromen rond Endstra en het politieonderzoek naar de xtc-handel. Daarnaast bevat het dossier een reeks getuigenverklaringen uit verschillende strafrechtelijke onderzoeken. Daarbij duikt zeer regelmatig de naam Willem Holleeder op. Die laatste bouwde vanaf zijn vrijlating in 1991 aan een goede vriendschap met Endstra. Sandra den Hartog, de weduwe van Sam Klepper, ex van Holleeder en nu getuige tegen Willem Holleeder, heeft verklaard dat Endstra en Holleeder anderen ervan trachten te overtuigen bij Endstra te investeren. Ze zeiden dan volgens Den Hartog:

Wees slim, als je geld over hebt kun je het beter investeren want dan wordt het groter en dan groeit het bedrijf ook weer en alles, alles wordt beter. Zo brachten zij dat.

Willem Holleeder heeft in zijn eigen zaak vorig jaar het volgende gezegd over Van Essen:

Die heb ik leren kennen op het kantoor van Endstra. Toen hij met verlof was, had hij een gesprek met Endstra waar ik op verzoek van Endstra bij was. De vrouw van Ronald was er ook bij. Ronald en Endstra hebben samen in de xtc gezeten. Endstra heeft het geld gewit. Hij is daarvoor vervolgd, maar de zaak is geseponeerd. Ronald is voor die xtc veroordeeld. Tijdens dat gesprek waar ik bij was heeft Endstra tegen Ronald gezegd dat hij zijn geld kreeg. Ronald is volgens mij degene die het meeste geld van Endstra zou moeten krijgen. Er is gesproken over een bedrag van 100 miljoen. U moet het zo zien dat Endstra en Ronald eigenlijk samen zijn begonnen.

Geparkeerd

Xtc-handelaar Ton van Dalen zei volgens de recherche (in een niet ondertekend proces-verbaal uit 1999):

Natuurlijk is het zo dat Ronald en ik nog wel geld over hadden. Er is wel eens gezegd dat er nog 75 miljoen over was. Het geld dat wij in die tijd verdienden werd ondergebracht bij Wim Endstra. Wij parkeerden het criminele geld dat wij verdienden met de xtc-handel bij Wim Endstra. Wim Endstra was een vriend/bekende van Ronald van Essen (…) Ik heb nooit meer geld bij Endstra geparkeerd. Ronald heeft dit wel gedaan en Endstra beheert dit geld nog steeds. Ik weet niet precies om hoeveel geld het gaat, maar ik denk dat Ronald ongeveer 10 miljoen gulden bij Endstra heeft geparkeerd. Endstra beheert dit crimineel verdiende geld.

In 2007 zei Van Dalen verwijzend naar beleggingen van hem en Van Essen tegen de rechter-commissaris:

Bij mijn weten had Wim Endstra dat geld niet teruggegeven aan Ronald van Essen, maar wel aan mij.

Klepper en Mieremet

Ook Haico Endstra wist dat er geld van Van Essen naar zijn broer was gegaan. Eind 1991 liep Van Essen op zeker moment bij het Endstra-kantoor aan de Apollolaan 109 naar binnen om 1 miljoen gulden ‘in de kluis te gooien’. Haico Endstra maakte hiertegen even bezwaar maar borg het geld toch eigenhandig op in de kluis. De politie maakte dit op uit een afgeluisterd telefoongesprek dat voorkomt in één van de witwasonderzoeken naar de Endstra’s.

Van Essen was echter niet de enige persoon uit de criminele wereld die geld bij Endstra inlegde. Toen Willem Holleeder eenmaal (vanaf 1991) bij Endstra zat kwamen via hem ook Sam Klepper en John Mieremet binnen. De crimineel Mink Kok was een goede bekende van zowel Endstra als Sam Klepper. Hij heeft voor de rechter-commissaris verklaard Endstra gewaarschuwd te hebben dit niet te doen, maar het gebeurde toch. Over die geldstroom heeft naast Kok ook Holleeder verklaard.

Terwijl Van Essen vast zat voor onder meer xtc en witwassen via Wim Endstra ging die laatste gewoon door met opzuigen van crimineel kapitaal. Ook de miljoenen van Klepper en Mieremet werden belegd in onroerend goed, van Amsterdam-Zuid tot in het verre buitenland. Wim Endstra was een ware bankier van de onderwereld geworden met een vermogen – op papier althans – van honderden miljoenen.

Ronald van Essen zat het grootste deel van de jaren negentig in de gevangenis, langere tijd samen met Heineken-ontvoerder Cor van Hout. Medio 1999 stapte Van Essen naar buiten en keerde hij terug naar de Minervalaan in Amsterdam-Zuid, waar zijn vriendin een benedenwoning van Endstra had betrokken.

(wordt vervolgd)