Door Wicher Wedzinga

Een rechter in Florida werd onlangs van een zaak gehaald omdat hij op Facebook bevriend was met de openbare aanklager. In de beslissing werd ook in of meer een veto uitgesproken over vriendschap tussen rechters en advocaten. Zero tolerance, lijkt het. Het Hooggerechtshof moet nu als hoogste rechterlijke instantie een oordeel geven.

In ons land is het op dit gebied Sodom en Gomorra. Wraking van een rechter wegens partijdigheid is vrijwel kansloos. De criteria zijn streng omdat er zwaarwegende aanwijzingen moeten zijn dat de rechter partijdig is dan wel de schijn van partijdigheid heeft gewekt. En bovendien moeten directe collega’s beoordelen of er sprake is van rechterlijke partijdigheid. Inderdaad: de slager die zijn eigen vlees keurt. Daar zijn we goed in.

Wrakingsverzoeken zijn dus eigenlijk in 99 van de 100 gevallen bij voorbaat kansloos. Toch worden die verzoeken meer en meer ingediend. Vooral in het westen van het land, want in het noorden zijn veel advocaten bang dat ze de gewraakte rechter de volgende week weer in de zittingszaal tegenkomen en dan zien ze er maar vanaf. Nee, bij ons zijn rechters onpartijdig.

Maar wie een zitting bezoekt en de vraagstelling van de rechters kritisch beluistert, zal zich meer dan eens achter de oren krabben. Daarin klinkt de overtuiging soms regelrecht door. Ik heb wel eens als jongste rechter naast een doorgewinterde cynische voorzitter gezeten, die nadat de verdachte had ontkend, droog opmerkte: ‘Ik ben gekke Gerrit niet’. We schrijven de vorige eeuw en geen haan die er naar kraaide. Maar ook nu denk ik niet dat bij veel advocaten de alarmbellen zullen afgaan.

De discussie in Florida is niettemin ook voor ons land interessant. Want de teugels moeten worden aangehaald. Het gezag van de rechter wordt meer en meer in twijfel getrokken en is niet, zoals vroeger, met het ambt gegeven. Een rechter die vriendschappelijke banden onderhoudt met een officier van justitie of een advocaat moet van de zaak worden gehaald. En in het verlengde daarvan is het eigenlijk ook onbestaanbaar dat een advocaat of officier van justitie als rechter-plaatsvervanger optreedt. Toch komt dat met de regelmaat van de klok voor.

De rechterlijke onpartijdigheid is in ons land slecht gewaarborgd. Steeds maar weer wordt gehamerd op de “professionele attitude” van de rechter. Aan me hoela.

De schijn van partijdigheid moet onder alle omstandigheden worden vermeden. Weg met al die plaatsvervangers die dubbele petten op hebben. Rekruteer ze desnoods uit wetenschappelijke kring. Maar beter is het om meer rechters aan te stellen en de opleiding tot rechter strikt te scheiden van die tot officier. Niet samen lunchen en koffie drinken. Andere gangen, andere gebouwen.

Ook op dit punt slaat onze rechtsstaat, als we die al hebben, een slecht figuur in rechtsvergelijkend perspectief. Een discussie, zoals die in Florida, werkt verfrissend en prikkelt tot nadenken en het verleggen van grenzen. In een tijd als deze is dat meer dan nodig.

Wicher Wedzinga is voormalig raadsheer en universitair hoofddocent, strafrechtanalist, columnist/schrijver/blogger, law consultant.