De Van Gogh die twee keer gestolen werd

Schilderijen van Van Gogh zijn gewild bij criminelen, zo weten we. Het schilderij Klaprozen werd zelfs twee keer gestolen: in 1978 en 2010. En ook nog eens uit hetzelfde museum. Of ging het om een vervalsing? Hoe dan ook, het schilderij van Van Gogh is nog steeds onvindbaar. Het mysterie van de Klaprozen. 

Door Timo van der Eng

In 1915 liet het Engels-Egyptische echtpaar Khalil een villa bouwen aan de oevers van de Nijl, in de wijk Giza, in Cairo. Na het overlijden van Khalil en zijn vrouw in de jaren vijftig van de vorige eeuw, wordt de villa in juli 1962 officieel geopend als museum – conform de wens van het echtpaar. De verzameling van de familie Khalil, gedomineerd door schilderijen van Franse impressionisten als Gauguin, Renoir en Monet, wordt daardoor toegankelijk voor het publiek. De collectie van Khalil wordt beschouwd als een van de belangrijkste verzamelingen van moderne kunst in de Arabische wereld. Naast meer dan 300 schilderijen bevat de collectie sieraden, glaswerk, porselein en beeldhouwwerk. De waarde van de gehele collectie wordt geschat op ongeveer 1 miljard dollar. De kunstwerken zijn te bezichtigen op de eerste drie verdiepingen van het gebouw. In de kelder zijn de administratie en bibliotheek gevestigd.

In één klap bekend

Het museum wordt maar matig bezocht – geheel onterecht vinden kenners, want de collectie is heel bijzonder. In augustus 2010 wordt het Mahmoud Khalil Museum (foto) echter in één klap over de hele wereld bekend. De aanleiding: het verdwijnen van een van de meest waardevolle schilderijen uit de collectie, het werk Klaprozen van Vincent van Gogh. De waarde van het schilderij wordt geschat op circa 55 miljoen dollar. 

Direct na de diefstal heerst er grote verwarring bij de museumdirectie en de Egyptische overheid. Allereerst is het onduidelijk wanneer precies het schilderij is verdwenen. Het museum gaat ervan uit dat het werk van Van Gogh op zaterdag 21 augustus werd gestolen, maar het precieze tijdstip is onbekend. Ergens in de loop van de middag wordt de diefstal opgemerkt. ’s Avonds  lijkt het er op dat de daders van de roof zijn gepakt, als een jong Italiaans stel op de luchthaven van Cairo wordt gearresteerd. Volgens medewerkers van het museum hebben de Italianen zich uitermate verdacht gedragen en zijn ze na een langdurig toiletbezoek overhaast uit het Mahmoud Khalil vertrokken. De politie had het stel weten te traceren, omdat ze deel uitmaakte van een groep toeristen die een georganiseerde reis door Egypte maakte. Het stel blijkt echter niets met de diefstal van doen te hebben. De Egyptische overheid moet door het stof: er wordt verklaard dat de roof ondanks eerdere berichten nog niet is opgelost en dat ze excuses heeft gemaakt aan Italië.

Cupido-beeld in gruzelementen

Enkele dagen later vindt er in de tuin van het museum een uiterst chaotische persconferentie plaats. De massaal toegestroomde pers – die hoopt dat er meer duidelijkheid zal komen over de roof van de Klaprozen – loopt een kostbaar Cupido-beeld omver dat onherstelbaar in stukken valt. Dat nieuwsfeit blijft vrijwel onderbelicht, omdat de openbare aanklager Abdel- Meguid Mahmoud, nogal schokkend nieuws bekend maakt: de directeur van het museum, de eerste ondersecretaris van het ministerie van Cultuur, en dertien andere ambtenaren krijgen een uitreisverbod. Zij mogen Egypte niet verlaten zo lang het onderzoek naar de diefstal gaande is. Ze zullen later voor grove nalatigheid worden veroordeeld tot gevangenisstraffen variërend van een half jaar tot een jaar.

De openbaar aanklager maakt tijdens de persconferentie duidelijk dat de beveiliging van het museum volstrekt onder de maat is. Het gebouw beschikt over totaal 43 beveiligingscamera’s, waarvan er slechts zeven blijken te werken. Daarnaast zou elk kunstobject een apart beveiligingssysteem moeten hebben, maar die functioneren geen van allen. Tenslotte blijkt dat op de zaterdag van de diefstal beveiligingspersoneel geruime tijd afwezig is geweest vanwege het islamitisch gebed.

Beloning van 175.000 dollar

De politie heeft geen spoor van de daders. Wel wordt tijdens de persconferentie duidelijk dat de dieven een sofa hebben gebruikt om bij het schilderij te kunnen komen. Ze hebben het doek er met een mes uit gesneden. De openbaar aanklager maakt ook bekend dat de Egyptische miljardair Naguib Sawiris een beloning van 175.000 dollar heeft uitgeloofd voor de tip die leidt naar het schilderij. Naar het lijkt tevergeefs: het schilderij is nog steeds niet terug gevonden.

Het is in augustus 2010 overigens niet de eerste keer dat de Klaprozen van Van Gogh uit het Mahmoud Khalil Museum verdween. Ook in 1978 werd het schilderij ontvreemd uit het museum. En ook over die diefstal is veel onduidelijk gebleven. Het schilderij dook in 1980 op in Koeweit. Volgens de Nederlandse pers in die tijd was het doek achtergelaten in een woonhuis door een gesjeesde student die het werk tevergeefs had proberen te verkopen. De Britse pers meldde echter dat de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken had verklaard dat er drie Egyptenaren waren gearresteerd en dat zij de politie hadden geïnformeerd over de plaats waar het schilderij was verborgen. Het bleef onduidelijk of de mannen werden veroordeeld en of er een losgeld was betaald.

Vervalsing?

Spoedig nadat het schilderij in 1980 was terugbezorgd ontstonden er geruchten dat het om een vervalsing zou gaan. In het Mahmoud Khalil Museum zou sindsdien een kopie, een vervalsing dus, hebben gehangen. De geruchten zijn voor het museum nooit reden geweest om de echtheid van de terugbezorgde Klaprozen te laten onderzoeken. Maar stel dat het waar zou zijn, dan hebben de dieven in 2010 niet een schilderij van 55 miljoen dollar, maar een waardeloze kopie van de Klaprozen gestolen….

Klaprozen of Stilleven met viscaria?

Over de precieze titel van dit werk van Van Gogh heerst wat onduidelijkheid. Engelse, Amerikaanse en Egyptische media hadden het na de diefstal van het schilderij in 2010 over een stilleven met ‘poppy flowers’ (klaprozen). Op het schilderij is wel een enkele klaproos te zien, maar is een andere bloem dominant: de pekanjer. Vandaar ook dat het werk in de eerste oeuvre-catalogi van Van Gogh vermeld staat als Stilleven met viscaria (de Latijnse benaming van pekanjer).