Vaak hoor je dat er in Nederland (te) laag gestraft zou worden en dat levenslang geen levenslang zou zijn maar “slechts” 20 tot 25 jaar cel. Een wijd verspreid misverstand dat wellicht is ingegeven door de vele films en series overgewaaid uit Amerika dat een systeem kent waarbij je na 20 a 25 jaar “on parole” kan.

Door Arthur van der Biezen

Dat houdt in dat de veroordeelde dan die tijd de kans heeft om voorwaardelijk vrijgelaten te worden. Zo’n systeem kent Nederland niet. Levenslang is in Nederland daadwerkelijk levenslang en eindigt dus pas bij de dood. Hiermee onderscheidt Nederland zich van de rest van Europa.

Elk land in Europa heeft zijn eigen visie op de levenslange gevangenisstraf maar geen enkel land heeft zo’n strenge uitvoering van deze straf als Nederland. In de meeste Europese landen zitten levenslang gestraften uiteindelijk tussen de tien (Belgie) en dertig jaar (Estland) vast tot ze kans maken op vrijlating. In de meeste Europese landen besluit een rechter of en wanneer een levenslang gestrafte vrij komt.

Minimaal zitten

Vooral Engeland kent een mooi systeem. Rechters geven daar aan hoe lang iemand minimaal moet zitten tot het misdrijf vergolden is. Daarna wordt bekeken hoe delictgevaarlijk de gedetineerde nog is en of hij vrij kan komen. Een onafhankelijk college bekijkt de zaak waarbij hoor en wederhoor wordt toegepast waarbij iedere partij recht heeft op inzage van het dossier.

Ook Duitsland kent een systeem waarbij uiteindelijk rechters bij de beoordeling betrokken zijn. Landen als Portugal en Duitsland maken bij het overdragen van verdachten en veroordeelden naar Nederland voorbehouden omdat deze landen ons systeem te willekeurig achten. Vijf landen in Europa kennen zelfs geen levenslange gevangenisstraf. Noorwegen , Spanje , Portugal, Kroatie en Slovenie. In Finland is het gebruikelijk dat iemand na twaalf tot veertien jaar voorwaardelijk gratie krijgt en ook in Zweden blijven mensen in de praktijk niet hun hele leven in de cel.

Nederland kent geen vergelijkbare procedures waarbij er sprake is van een reële kans op vrijlating. In Nederland is levenslang echt levenslang en kunnen gedetineerden in theorie gratie vragen. Gratie is in de praktijk sinds jaren niet meer verleend en Nederland kent geen systeem van onafhankelijke tussentijdse toetsingen. Gratie is in Nederland een politiek besluit dat sinds 1986 op ‘een (1) keer na nooit is genomen. Die ene uitzondering betrof een terminale patiënt die een paar weken voor zijn overlijden de gevangenis mocht verlaten.

Onmenselijk

Volgens het Europese Hof voor de Rechten van de Mens is dit echter een “inhumane behandeling”. Gedetineerden dienen uitzicht te hebben op een humane behandeling , ook levenslang gestraften. Het Hof acht het ontbreken van een herzieningsprocedure in strijd met artikel 3 van het EVRM. Dat gaat over foltering en onmenselijke behandeling en bestraffing.

Nadat Nederland van het Europese Hof harde kritiek kreeg op de volstrekt uitzichtloze straf waarbij de politiek het uiteindelijke oordeel velt omtrent al dan niet vrijlaten besloten in 2016 de regeringspartijen VVD en PVDA dat er na 25 jaar een “toetsmoment” moet komen waarbij gekeken wordt of iemand kan terugkeren in de samenleving. Staatsecretaris Dijkhoff voerde vervolgens de wetswijziging door waarbij gevangenen na 25 jaar bij een adviescollege kunnen pleiten voor een reintegratieplan. Als dit traject goed is doorlopen , kan de gevangene in aanmerking komen voor vrijlating. Voor deze wetswijziging konden levenslang veroordeelden in Nederland niet vrijkomen, alleen de koning kon gratieverlener.

De Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ), een onafhankelijk adviesorgaan voor de overheid beoordeeld de wetswijziging als zijnde “onvoldoende” en stelt dat het de bedoeling van het Europees Hof is dat veroordeelden na uiterlijk 25 haar een herbeoordeling van hun gevangenisstraf zouden moeten krijgen. Onvoldoende en nog steeds inhumaan.

Ondanks de felle kritiek uit verschillende juridische richtingen acht het hoogste rechtscollege van ons land, de Hoge Raad, de wetswijziging voldoende en zou ons systeem van levenslange gevangenisstraf nu niet meer in strijd zij met de mensenrechten. We zullen moeten afwachten of het Europese Hof voor de Rechten van de Mens zich deze mening met de Hoge Raad deelt. Ik waag het te betwijfelen.

Arthur van der Biezen is strafadvocaat in Den Bosch