Kans op aanslag kroningsdag reëel

Bronnen binnen de Nederlandse inlichtingenwereld meldden Crimesite dat er rekening wordt gehouden met een aanslag op Koninginnedag door Islamitische radicalen. Dat is in tegenspraak met wat de burgemeester van de Amsterdam deze week zei op televisie. Burgemeester Van der Laan noemde het dreigingsbeeld ‘mild’ en in lijn met het landelijke dreigingsniveau. Maar volgens de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) is de dreiging ‘substantieel’.

Door @Wim van de Pol

De Kroningsdag in het op Koninginnedag toch al zo propvolle Amsterdam leidt tot slapeloze nachten bij de diensten die verantwoordelijk zijn voor de veiligheid. Niet alleen de verzamelde wereldpers kijkt toe, ook zusterdiensten in andere landen zullen met grote belangstelling de gebeurtenissen volgen. Al geruime tijd zijn er in Europa en de Verenigde Staten zorgen over aanvallen door radicale islamisten op zogeheten soft targets: mensenmassa’s dus, zoals onlangs in Boston. 

Op 13 maart verhoogde de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) het dreigingsniveau terrorisme van beperkt naar ‘substantieel’ (anders gezegd: wezenlijk). Het dreigingsniveau is nu de op één na hoogste van de vier niveau’s, minimaal, beperkt, substantieel en kritiek. De expliciete reden daarvan waren ‘signalen van radicalisering van jongeren in Nederland en een toegenomen aantal jihadreizigers naar Syrië’. Volgens de NCTV zijn er ongeveer honderd jongens en meisjes vertrokken ‘naar diverse landen in Afrika en het Midden-Oosten, met name naar Syrië’. In heel Europa gaat het om honderden mensen.

Bekenden uit het milieu

Het gaat in de praktijk om jongeren uit grote steden, zoals Amsterdam en Den Haag. Eén van de bronnen die Crimesite sprak wijst erop dat veel van deze jongeren zijn grootgebracht in hetzelfde milieu en op dezelfde (lagere) scholen hebben gezeten als jongeren die, vaak als overvaller, in de criminaliteit zijn beland. Sommige van dergelijke criminelen hebben daarna werkelijk carrière gemaakt. Volgens de bron heeft dat tot gevolg dat jihadistische jongeren in Nederland via het criminele milieu goed aan vuurwapens kunnen komen, ook van het zwaardere slag zoals aanvalsgeweren of raketwerpers. Ze kopen via vrienden en bekenden. Deze bron wees Crimesite enkele weken voor de aanslag in Boston op de aandacht die in radicale jihadistische kringen bestaat voor onbeschermde soft targets.

Geschikt doelwit

Een bron bevestigt dat de AIVD onderzoeken uitvoert of heeft uitgevoerd waarbij dergelijke contacten goed in de gaten worden gehouden. Jihadreizigers zijn in de oorlogsgebieden goed vertrouwd gemaakt met automatische geweren zoals AK-47, die bij de liquidatie van Kees Houtman in 2005 en bij de afrekening in de Staatsliedenbuurt vorig jaar zijn gebruikt. Een raketwerper werd ingezet bij de aanslag op de rechtbank van Amsterdam. De bron benadrukt dat niet alle jihadistische jongeren bereid zijn aanslagen in Nederland te plegen, maar dat er aanwijzingen zijn dat personen in bepaalde netwerken hiervoor plannen zouden kunnen hebben, en dat Koninginnedag als een geschikt doelwit geldt.

In tegenstelling tot de Nieuwe Kerk of een zone als de Dam, of de IJ-oever zijn soft targets, zoals grote mensenmassa’s die zich elders in Amsterdam of in andere grote steden met Koninginnedag verzamelen, niet te beveiligen. Voor een zelfmoordaanslag lijkt Koninginnedag daarom, onder het oog van de verzamelde wereldpers, en de aanwezigheid van talloze staatshoofden, een uitgelezen mogelijkheid.

Nederlandse onderwereld

Contacten tussen radicale Islamitische jongeren in Amsterdam en Europa, hasjhandel vanuit Marokko en Nederlandse en internationale criminele netwerken zijn in de jaren 2002, 2003 en 2004 ook vastgesteld door de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA), zo stelt een andere bron die in dat onderzoek meedraaide. In dat onderzoek figureerden bekende namen uit de Nederlandse onderwereld.

Weer een andere bron stelt dat er onderzoeken plaatsvinden naar activiteiten van Islamistisch-politieke netwerken die mede in Amsterdam opereren, ook in zakelijke belangen. Hij bevestigt het bestaan van contacten tussen internationale radicale en criminele netwerken, ook op internationale schaal. Er zijn in Nederland ook mensen die connecties hebben in Afghaanse kringen en in Pakistaanse opleidingskampen voor Islamitische strijders zijn geweest. Ook deze bron bevestigde de grote zorg die er bestaat voor mogelijke aanslagen op mensenmassa’s op Koninginnedag in Nederland.

Mild risico?

De burgemeester van Amsterdam wordt op Koninginnedag bijgestaan door de hoofdofficier van justitie, de hoofdcommissaris en adviseurs van de NCTV. Er zijn naar schatting 18.000 politiemensen, militairen en andere ambtenaren, zoals terroristenspotters in burger in de stad aanwezig om de toeloop van een kleine miljoen mensen in goede banen te leiden. Dat is een vier keer grotere inzet van ambtenaren dan op een normale Koninginnedag.

Burgemeester Eberhard van der Laan zei deze week bij DWDD dat hij in Amsterdam op de kroningsdag uitgaat van een mild risico. Dat terwijl het risico door de NCTV op ‘substantiëel’ was gesteld. Volgens een woordvoerder van de NCTV hanteert de gemeente Amsterdam een andere classificatie voor risico’s, die niet te maken heeft met die van de NCTV. Verder wilde hij geen enkel commentaar geven over dreiging. ‘Over aard en omvang doen we geen mededelingen.’

Karst Tates

‘De balans tussen feestelijkheid en veiligheid vinden’, zoals deze woordvoerder het formuleerde, is niet mogelijk. De kroningsdag is kwetsbaar voor acties van kwaadwillenden van allerlei slag. Mensenmassa’s zijn nu eenmaal een gemakkelijk doelwit zoals ook de aanslagen in Boston, die in de Londense metro en de aanslag op een Madrileens station hebben uitgewezen.

Ter relativering: dit soort aanslagen zijn zeldzaam – zeker als je het aantal afzet tegen de kwetsbaarheid en de veelvoud aan doelwitten. Jaar in jaar uit telde Nederland op Koninginnedag ruimschoots voldoende kwetsbare soft targets. De enige aanslag was echter die door Karst Tates in 2009 in Apeldoorn.

Net als hun buitenlandse zusters doen inlichtingendiensten als AIVD en MIVD er alles aan om voldoende human intelligence boven water te halen, dat is het verzamelen van informatie afkomstig van bronnen binnen “gevaarlijke” netwerken. Er zijn zelfs infiltratieacties in criminele en jihadistiche netwerken, waardoor een redelijk beeld bestaat van de risico’s dat die netwerken iets op touw zullen zetten. En toch kunnen ook dergelijke scherpe observaties een aanval zoals die op Theo van Gogh niet verhinderen. Tegen een solistisch opererend individu zal nooit kruid gewassen zijn.

Iedere Nederlander moet dinsdag het risico van het zich begeven in een feestelijke mensenmassa zelf bepalen. De overheid kan de risico’s niet uitsluiten.