‘Politie lokt crimineel vaker in de val’, kopte het Algemeen Dagblad afgelopen week op de voorpagina van de krant. Uit door de journalist ingesteld onderzoek blijkt dat steeds vaker en bij steeds lichtere zaken undercover-agenten worden ingezet.

Door Arthur van der Biezen

Het gebeurt niet alleen (meer) tegen georganiseerde criminaliteit en moordzaken maar ook bij veel lichtere verdenkingen zoals fraude, afpersing en witwassen. Uit cijfers verkregen via de Wet openbaarheid van bestuur blijkt het zware middel van “undercover / werken onder dekmantel” in de jaren 2011, 2012, en 2013 respectievelijk 55, 82 en 68 keer te zijn ingezet. Beduidend meer dan de 31 keer dat het middel in 2004 werd ingezet. Als je daarbij de acties van de vele duizenden in Nederland rondlopende “informanten” optelt en de vele “kliklijnen” die de staat inmiddels runt krijg je toch een heel afschrikwekkend beeld van de samenleving waarin we inmiddels leven. Big Brother is Watching You is inmiddels werkelijkheid geworden.

Mr Big

De nu in Nederland gehanteerde methodiek is het inpalmen van mensen door geld en goederen, en vervolgens toewerken naar een climax waarin aan de grote baas van het geheel een (vrijblijvende) bekentenis moet worden afgelegd omdat je anders alles weer kwijtraakt. In Canada staat deze methode bekend onder de veelzeggende naam “Mr. Big”. Deze inmiddels veelvuldig toegepaste methode is door de Canadese rechters verschillende keren afgestraft in de rechtszaal, wanneer agenten te ver gingen.

Biecht?

In Nederland ligt er in de zaak Wim S. nu een vonnis van de rechtbank Breda waarin cliënt veroordeeld is voor moord tot 18 jaren gevangenisstraf, een zaak waarin de Mr. Big-methode is gekopieerd en volledig is toegepast. De beweerdelijke bekentenis – ”de biecht” waaraan de rechters hem nu willen houden – is slechts summier in een proces-verbaal van bevindingen opgenomen. Audio- en video opnames ontbreken geheel.

Hoogleraar wetenschapsfilosofie Ton Derksen concludeerde na uitvoerige bestudering van het undercovertraject als volgt:

De undercoveroperatie bereikte het doel dat door die operatie gesteld was: een bekentenis van de moord op Heidi door Wim S. De opzet van de operatie was echter zodanig dat alle betrouwbaarheidscondities van een bekentenis volledig ondermijnd waren. Voor Wim was er geen uitzicht op straf, en er was geen morele veroordeling en hij had overruling redenen om te bekennen. De aldus verkregen bekentenis zegt op zichzelf dus niets over de vraag of Wim wel of niet de moord op Heidi heeft gepleegd.

Onbruikbaar voor bewijs volgens hoogleraar Ton Derksen.

Daderkennis

De rechtbank oordeelde echter anders. De vraag of er in deze zaak nu al dan niet sprake is van een “valse bekentenis” die door toedoen van ongeoorloofde middelen en/of druk tot stand is gekomen zou kunnen worden beantwoord aan de hand van ‘unieke en specifieke’ daderkennis die terug te vinden zou moeten zijn in de zogenaamde bekentenis. Informatie die dus alleen de dader kon en kan weten!

De rechtbank overweegt in haar vonnis op dit punt echter het volgende:

…met de verdediging is de rechtbank van oordeel dat er van unieke, zeer specifieke daderkennis in de verklaringen van verdachte géén sprake is.

Géén specifieke daderkennis dus. Als je daarbij bedenkt dat verdachte het gehele dossier al jaren in zijn bezit had….is van enige “uniciteit” géén sprake. Het vervolgens toch hanteren van deze (valse) bekentenis is dan ook een enorme gok.

Toetsbaarheid

Gebrek aan toetsbaarheid en transparantie heeft in de Canadese rechtszalen ertoe geleid dat de uiteindelijke ontmoeting met Mr. Big verplicht opgenomen moet worden omdat anders de beweerdelijke bekentenis niet tot bewijs mag dienen.

De zaak Wim S. ligt nu inmiddels bij het gerechtshof te Den Bosch waar nieuwe en hogere rechters zich over de bruikbaarheid en de toelaatbaarheid van deze methode zich zullen moeten uitlaten. Of daar het standpunt van de Chef “Werken onder
dekmantel” (WOD) – dat opnames niet verplicht en nergens voor nodig zijn – stand houdt zal moeten blijken.

Arthur van der Biezen is strafadvocaat in Den Bosch.