Na vijf jaar van heftig getouwtrek werd dinsdag eindelijk het Amerikaanse onderzoeksrapport openbaar over de verhoortechnieken van de CIA. Deze technieken werden ingezet kort na de aanslagen in september 2001 en gebruikt tot president Obama hier direct een einde aan maakte bij zijn aantreden in 2009.

Door Jillis Roelse

De onderzoekscommissie werd op een zeer moedige wijze voorgezeten door de onverzettelijke senator Dianne Feinstein. Zij weigerde te wijken voor zware druk vanuit de CIA en veel politici om niets te openbaren. Nog lang niet alles is nu openbaar geworden (het hele rapport beslaat een dikke 6000 bladzijden), maar de nu vrijgegeven samenvatting van 524 bladzijden zegt al meer dan genoeg.

Horrorfilm

De samenvatting leest als huiveringwekkende horrorfilm en geen woord hiervan is gelogen, zo maakte Feinstein in haar persconferentie duidelijk: ‘CIA-gevangenen zijn gemarteld. Volgens elke betekenis van het woord.’ De samenvatting neemt je direct mee naar het meest donkere gedeelte van de zogeheten versterkte ondervragingstechnieken (‘enhanced interrogation’). Er bleken geheime gevangenissen, zogeheten ‘black site facilities’ in onder meer Polen, Thailand en Roemenië. Hier zijn in ieder geval 119 mensen opgeborgen geweest. Ten minste 30 gevangenen ondergingen vervolgens deze versterkte ondervragingstechnieken op speciaal daarvoor ingerichte plekken.

Geen daglicht

In deze plekken was er geen daglicht. Ramen waren afgeplakt zodat je niet wist of het licht of donker buiten was, of het dag was of nacht. Gevangenen verbleven in het totale donker, als er tenminste geen koplampen werden aangezet. Alles werd voortdurend gecombineerd met knalharde muziek. Je voeten zaten vast aan de grond, je handen boven je aan de muur vastgepind, zodat je gedwongen werd te staan en niet te slapen. Die houding kon per dag soms tot 22 uur worden volgehouden, de muziek bleef 24 uur per dag aan. Om je hoofd zat een zak of capuchon (‘hood’).

Luier

Je verbleef in die ruimte  continu naakt, net zoals je naakt naar het verhoor ging, naakt het verhoor onderging en naakt weer werd terug gebracht. Er was geen wc, soms een emmer of je kreeg een luier om, zodat de (zeer jonge) bewakers niet alles zelf hoefden op te ruimen. Alle verhoren onderging als doel je te breken (‘in order to break resistance’). Voeding werd in diverse gevallen gedwongen toegediend. Zo ging een lunch van humus, pasta met saus, noten en rozijnen in een grote blender en werd deze heerlijke shake rectaal bij een gevangene ingespoten.

Gek

Geen wonder dat veel gevangenen soms na een maand compleet gek waren geworden en bereid waren om alles te verklaren wat de CIA maar wilde. Aan deze valse getuigenissen wijdt het rapport een volledig hoofdstuk en laat zien dat de waarde van hun verklaringen veelal nul was. Het rapport toont ook aan dat sommige mensen gevangen waren gezet op basis van het enkele gegeven dat hun naam was genoemd nadat iemand was gebroken, soms door langdurig gebruik van ‘waterboarding’. Het rapport schat dat 20% van de gevangenen ten onrechte waren vast gezet. Per ongeluk martelde de CIA bijna twee van hun eigen informanten voordat men erachter kwam wie zij waren.

Overplaatsing

Hier en later in Guantanomo Bay was de marteling van sommige gevangenen zo extreem en zo langdurig, dat meerdere CIA-veldmedewerkers hiertegen in verzet kwamen. Ze trokken het fysiek en geestelijk niet meer. Ook vroegen meerdere medewerkers om overplaatsing naar een andere afdeling, een andere plek of zelfs een andere baan, als de verhoren op deze wijze zouden doorgaan. Alle verzoeken werden echter categorisch afgewezen. Men moest doorgaan met wat moest gebeuren. En zo geschiedde. De verhoren duurden weken. Medewerkers begonnen inmiddels brieven te sturen naar de leidinggevenden van hun leidinggevenden met de dringende boodschap dat dit zo niet kon en bovendien, niet was toegestaan. Ook deze verzoeken werden allemaal afgewezen. Voor wie denkt dat het in de juridische wereld voornamelijk gaat om de sappige details rond Bram Moszkowicz (en dat zijn heel veel mensen!), lees dit rapport.

Jillis Roelse is strafrechtadvocaat in Amsterdam, lees al zijn columns.