Het verhoren als getuigen van medeverdachten in een strafzaak bij de rechtbank is normaal en noodzakelijk, vinden rechters. Dat is deel van een eerlijk strafproces. Maar waarom kunnen de contacten van een verdachte in chats met Sky ECC dan niet als getuigen worden gehoord? In een Utrechtse strafzaak vindt de rechtbank dat het Openbaar Ministerie de namen moet geven van de contacten waarmee de verdachten via Sky ECC contact had.
Door @Wim van de Pol
Stel er staan vier verdachten terecht voor betrokkenheid bij het smokkelen van een ton cocaïne. Dan zal de rechtbank altijd overgaan tot het verhoren van de verdachten als getuigen, als advocaten dat vragen. Het bewijs moet immers worden getoetst. Als verdachten in een strafzaak telefoongesprekken hebben gevoerd met medeverdachten, WhatsApp-berichten hebben uitgewisseld of ontmoetingen hebben gehad met medeverdachten, dan worden die in veel gevallen getuige.
Geldt niet in Sky-zaken
In zaken waarin chats van de door de politie in 2021 gehackte servers van encryptiedienst Sky ECC als bewijs dienen geldt dat basisprincipe in het strafrecht kennelijk niet.
‘Als een verdachte Sky-ECC berichten heeft uitgewisseld met andere Sky ID’s over de strafbare feiten dan wil ik de personen achter die Sky-ID’s als getuige kunnen horen’, zegt advocaat Cem Polat. ‘Zeker als mijn cliënt ontkent de gebruiker van een Sky-ID te zijn’.
In alle zaken waarin hij dat vraagt weigert het Openbaar Ministerie de identiteit van de tegencontacten op Sky ECC te geven. Het Openbaar Ministerie heeft een landelijke geldende machtiging van de rechter-commissaris gekregen om die identificatie te mogen blokkeren als er opsporingsbelangen in het spel zijn. En die zijn er in de ogen van het Openbaar Ministerie altijd.
Rechtbanken legden zich daar in de meeste gevallen bij neer.
Schepje bovenop
In december keerden rechters in een strafzaak in Amsterdam zich tegen dat standpunt van de officier van justitie. Indien de namen bekend waren van de Sky ID’s waarmee de verdachten contact hadden, moest de officier die toch aan de rechter-commissaris geven om te laten onderzoeken of die personen als getuigen konden worden gehoord.
Een week later heeft een strafkamer in de Utrechtse rechtbank daar nog een schepje bovenop gedaan, naar aanleiding van verzoeken van advocaat Polat.
In die zaak had de officier van justitie van justitie ook gezegd te weigeren gebruikers van de Sky-ID’s waarmee de verdachte contact zou hebben gehad te identificeren om ‘zwaarwegende opsporingsbelangen’. Want de potentiële getuigen weten misschien nog dat zij zijn geïdentificeerd en/of dat er een onderzoek tegen hen loopt of zal gaan lopen.
De rechtbank overwoog in reactie dat:
(…) ‘zwaarwegende onderzoeksbelangen’ geen wettelijke grond zijn op grond waarvan het horen van bepaalde getuigen achterwege kan blijven. De officier van justitie dient dan ook de identiteitsgegevens van alle geïdentificeerde Sky-ID’s over te leggen aan de rechter-commissaris van deze rechtbank, zodat deze tot het horen van de betreffende getuigen kan overgaan.
De rechtbank beperkt het aantal te horen getuigen tot zes en de verdediging mag kiezen welke ze wil horen. Na dat verhoor zou nog kunnen blijken dat er zelfs nog meer getuigen moeten worden gehoord.
Eerlijk proces
De rechtbank schreef in de beslissing dat als het Openbaar Ministerie blijft weigeren de identiteit te geven de rechtbank overweegt uiteindelijk de zaak geheel van tafel te vegen omdat er dan mogelijk geen sprake meer is van een eerlijk proces:
Voor zover de officier van justitie om hem moverende redenen weigert de identiteitsgegevens van bepaalde geïdentificeerde personen over te leggen, zal bij de inhoudelijke behandeling van deze zaak worden besproken in hoeverre hierdoor de procedure in haar geheel voldoet aan het door artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens gewaarborgde recht op een eerlijk proces.
De rechtbank cursiveerde in het vonnis de woorden ‘de procedure in haar geheel’.
Hoge Raad
Over principiële kwestie over het kunnen horen van tegencontacten als getuigen is nog niet door rechtbanken in het eindvonnis een oordeel gegeven.
Later dit jaar zal de Hoge Raad een belangrijk oordeel geven over rechtsvragen over het gebruik van bewijs uit de gehackte chats.
De politie heeft met hulp van de hacks een reeks aan verdachten uit criminele organisaties kunnen arresteren. Tot nu hebben rechtbanken zonder diep in te gaan op de bezwaren van advocaten die verdachten veroordeeld op basis van de berichten van encryptiediensten. In de eerste zaak waarin bewijs van EncroChat in hoger beroep aan de orde kwam zag het Haagse gerechtshof vorige week geen probleem.
Zie meer over de encryptiediensten:
Het overzicht: Ennetcom en PGPSafe (#1)
Encryptiediensten, het overzicht: Sky-ECC (#3)