Door Wicher Wedzinga
Het gemor onder de rechters neemt toe. Dat werd tijd, want van oudsher is het een slaafs volkje. Maar kennelijk is de maat vol. Rechters zien zich in toenemende mate gereduceerd tot productieslaven die naar de pijpen van het OM moeten dansen.
Het OM en Justitie spelen het spelletje slimmer. Ivo Opstelten en Fred Teeven zijn nu eenmaal simpele crimefighters, in de politiek regeert de waan van de dag en overheerst al sinds jaar en dag de neiging om harder te straffen en de rechtsbescherming uit te hollen.
Het Gesundes Volksempfinden vindt een welwillend oor in Den Haag. Elke stem is er één, niet waar? Het strafrecht is mede daardoor gepolitiseerd en het wankele evenwicht tussen rechtsbescherming en rechtshandhaving is verstoord. Al wil de vice-president van het Hof Leeuwarden anders doen geloven, rechters klagen wel degelijk over de reeds ontstane werkdruk en het feit dat daardoor onverantwoorde keuzes moeten worden gemaakt. Het staat in niet mis te verstane bewoordingen in het manifest.
In gewoon Nederlands zeggen rechters dat ze hun werk niet meer goed kunnen doen. Dossiers kunnen niet altijd grondig worden bestudeerd en het horen van getuigen wordt soms geweigerd omdat het te veel tijd kost en het aanhouden van een zaak leidt tot minder productie en dus tot een lager budget. Ook dreigen rechters die kwantitatief minder presteren, minder goed te worden beoordeeld. Ik zou zeggen: wees dan ook consequent en selecteer die zaken die zo ernstig zijn dat ze moeten worden behandeld. De rest op de plank laten liggen. Maar ik ben bang dat de rechters zich wel weer aan het lijntje zullen laten houden. Kwalijk en onverantwoordelijk.
Het OM heeft het wat dat betreft heel wat gemakkelijker. Het ondersteunend apparaat is veel beter toegerust dan dat van de rechters, dossiers worden nogal eens marginaal bekeken door de officier van justite, die volledig op het kompas vaart van de parketsecretaris, en ach, dat gemillimeter over het bewijs is toch niet meer van deze tijd. Sancties op vormfouten zijn op een enkele uitzondering na ook nog eens afgeschaft door de wetgever. Dus vooruit met de geit.
Helaas hebben ze nog gelijk ook. Vanuit het OM wordt nogal eens geringschattend neergekeken op de kommaneukers die tot de zittende magistratuur behoren, maar die geen idee hebben hoe het er in de praktijk aan toe gaat. Nee, dan moet je bij het OM zijn en zeker bij de officier van justite, die nauw betrokken is bij het echte opsporingswerk.
Over tunnelvisie gesproken.
De wetgever heeft vanuit een blindelings vertrouwen in het OM steeds meer bevoegdheden en dwangmiddelen aan dat instituut toegekend. En het OM heeft de rechter steeds meer onder druk gezet. Ook daarbij speelt de politiek een dubieuze rol. Die druk uit zich met name op het terrein van het straffen en speelt gewillig in op het gevoel dat bij veel burgers leeft dat rechters te laag straffen. Rechters stemmen D’66, lezen de NRC, hebben thuis geitenwollen sokken aan, houden te veel rekening met zielige verhalen die de jeugd en het verleden van de verdachte kenmerken en geloven nog steeds in resocialisatie.
Een gevoel, een beeld, dat nergens op is gebaseerd en soms zelfs in strijd met wetenschappelijk onderzoek, maar kennelijk niet uit te bannen. Met dank aan de media, die o zo graag inspeelt op gevoelens van onveiligheid. Crime sells, niet waar? Media, politiek en OM spelen een kwalijk spelletje en daar is moeilijk tegenop te boksen.
Het supersnelrecht is daarvan een voorbeeld. Met veel tamtam aangekondigd door het OM en met vette letters in de krant geafficheerd. Lik op stuk bij Nieuwjaarsrellen. Strafeisen die fiks hoger liggen, tot 200%. Op zichzelf is het verstandig dat het OM nadenkt over hoe om te gaan met zaken die gerelateerd zijn aan de “viering” van de jaarwisseling. Het schept echter in deze tijd de verwachting bij veel burgers dat rechters het OM zullen volgen. Burgers die niet het verschil weten tussen strafeis en strafoplegging en door de media zijn geïndoctrineerd met de gedachte dat harder straffen helpt.
Maar de rechters hebben gelukkig vaker niet dan wel hun oor te luisteren gelegd naar het eisenpakket van het OM en zij die dat niet hebben gedaan en lager hebben gestraft dan het OM heeft geëist, geven daarmee een belangrijk signaal af. Namelijk dat de strafrechter onafhankelijk is en dat het een groot goed is dat die rechter onafhankelijk moet blijven. Geen verlengstuk van het Ministerie van Justitie en Veiligheid zoals het OM. Niet rechtspreken bij de waan van de dag en inspelen op onderbuik gevoelens. Het zou de bewindslieden sieren als zij dat eens publiekelijk zouden ondersteunen. Rechters kunnen dat meer dan ooit gebruiken. Want de druk neemt steeds meer toe.
Wicher Wedzinga is voormalig raadsheer en universitair hoofddocent, strafrechtanalist, columnist/schrijver/blogger, law consultant.