Vanaf 1 maart moeten veroordeelden die draagkrachtig genoeg zijn hun rechtsbijstand die ze in hun strafzaak ontvingen terugbetalen. Advocaten vrezen dat deze maatregel veel delinquenten na hun tijd in de gevangenis linea recta in de financiële problemen zal brengen.

Teeven

De maatregel verhaal rechtsbijstand komt uit de koker van voormalig staatssecretaris van Justitie Fred Teeven die flink heeft bezuinigd op de gesubsidieerde rechtsbijstand (en andere versoberende maatregelen invoerde). Per 2018 moet die rechtsbijstand jaarlijks 85 miljoen goedkoper. Wie een pro deo advocaat heeft gehad moet de kosten van die gratis advocaat na een onherroepelijke veroordeling (en zijn bajestijd) – indien mogelijk – gaan terugbetalen aan de Raad voor Rechtsbijstand. Dit blijft achterwege als er sprake was van een sepot of als de verdachte volledig is vrijgesproken, is ontslagen van rechtsvervolging of schuldig is verklaard zonder het opleggen van straf of maatregel.

De Raad voor Rechtsbijstand voert na een onherroepelijke veroordeling een inkomens- en vermogenstoets uit en vraagt hiervoor de financiële gegevens van de veroordeelde op bij de Belastingdienst. Het peiljaar voor deze toetsing is twee jaar vóór het moment waarop de Raad de  toevoeging van een advocaat heeft geregistreerd.

In ongeveer 75% van de strafzaken is er sprake van gesubsidieerde rechtsbijstand.

Ontnemingsvordering

Advocaat Jillis Roelse spreekt van een ‘huiveringwekkende regeling’. Volgens hem raken zeer veel delinquenten na hun detentie hierdoor direct zwaar in de financiële problemen. Roelse:

Bij menig vonnis is immers al een schadevergoeding opgelegd ten behoeve van het slachtoffer, van extra wettelijke kracht voorzien als ‘schadevergoedingsmaatregel.’ Dit betekent dat je weer gevangenisstraf riskeert, als je niet tijdig of helemaal betaalt.

In veel gevallen legt de rechter ook in simpele zaken, zoals bij mensen die in hun huis een wiethok lieten installeren, een ontnemingsvordering op, wat de financiële druk ook opvoert.

Bovendien vindt Roelse ook het moment van peilen van het inkomen – twee jaar voor het moment dat de voorlopige hechtenis begint – veel te vroeg. Veel mensen zijn juist in de criminaliteit gerold doordat ze gaandeweg in de schulden kwamen te zitten, ze zijn hun inkomen juist kwijtgeraakt. En daar komt dan het terugbetalen van de rechtsbijstand nog bij. Roelse: ‘Het aantal miljonairs dat jaarlijks strafrechtelijk de fout in gaat, is op de vingers van één hand te tellen.’

‘Onkunde’

Advocaat Christian Flokstra stelt dat bij ministerie en parlement sprake is van ‘stuitende onkunde’ over de dagelijkse praktijk van het strafrecht. Flokstra:

Niemand lijkt zich te realiseren dat veroordeelden in het algemeen na detentie geen inkomen (meer) genieten. De meesten gaan als een kale kip naar buiten, terwijl de overheid net doet alsof er nog veren zijn. Ik durf de weddenschap wel aan dat de opbrengsten de inningskosten niet zullen overschrijden.

Opnieuw in de fout

Beide advocaten stellen dat door de maatregel extra veel bajesklanten terug zullen vallen in crimineel gedrag. Flokstra: ‘Het leidt tot recidive. Mensen hebben geld nodig en gaan weer strafbare feiten plegen.’

Roelse: ‘Bijna alle gedetineerden zijn na hun detentie aangewezen op een bijstandsuitkering. De kans dat mensen opnieuw de fout ingaan, omdat ze geen redelijke kans hebben financieel enigszins op te krabbelen en geen andere uitweg meer zien is levensgroot.’