Advocaten uit zeven Europese landen publiceren vrijdag een open brief aan het Europese Parlement en de Europese Commissie waarin ze het Europese bestuur vragen om maatregelen om het gebruik van pgp-chats van EncroChat in strafzaken te stoppen. In de brief uitten ze hun grote zorgen over de grondrechten van Europese burgers.

Door @Wim van de Pol

In het voorjaar van 2020 hackte de Franse Gendarmerie via een server in Roubaix de telefoons van alle gebruikers van pgp-dienst EncroChat. Gedurende een paar maanden konden rechercheurs alle berichten die gebruikers verstuurden lezen.

In Europa lopen nu honderden strafzaken waarin die berichten worden gebruikt, of gebruikt zijn in veroordelingen door rechtbanken. Overal hebben rechters to dusver in vrijwel alle zaken de chats van Encro als wettig bewijs beoordeeld.

Militair staatsgeheim

Maar de rechters in de verschillende Europese landen hebben meestal niet kunnen beoordelen of dat bewijs ook een wettelijke grondslag heeft en volgens de wet is verzameld. In Nederland stelt het Openbaar Ministerie in alle zaken dat de methode van de hack een Frans militair staatsgeheim is en weigert daarom ook maar enige informatie te verstrekken.

Groot-Britannië

Omdat in Groot-Britannië het rechtssysteem anders werkt kregen rechters daar wel informatie die bijvoorbeeld in Nederland door het Openbaar Ministerie onthouden werd. Crimesite publiceerde een jaar geleden informatie over de hack, die in Britse zaken was komen bovendrijven (en een reconstructie). Toen bleek bijvoorbeeld dat Nederlandse specialisten nauw betrokken waren bij de Franse operatie. Langzamerhand werden nog meer details duidelijk, die het Openbaar Ministerie in Nederland zelf nog steeds weigert te geven, en die geheim waren gebleven als de Britse informatie in februari 2021 niet was uitgelekt. Het Openbaar Ministerie en Nederland toonden zich boos over dit vrijkomen van die informatie en er volgde hierover zelfs een diplomatieke stap richting het VK.

Gehackt vanuit Frankrijk

Uit die Britse informatie, maar ook uit Nederlandse politiedossiers, valt inmiddels glashelder op te maken dat op Nederlandse bodem Encro-gebruikers zijn gehackt, vanuit Frankrijk door de Franse Gendarmerie. En dat mag in principe zomaar niet. Op die manier verzameld bewijs mag niet worden gebruikt, zegt de Nederlandse wet. Het Openbaar Ministerie geeft steevast geen commentaar op vragen hierover, telkens verwijzend naar het Franse staatsgeheim. De Nederlandse rechters vertrouwen tot dusver op de garantie van het OM en een rechter-commissaris dat alles wettelijk en volgens de regels is verlopen.

Vergelijkbare ervaringen hebben advocaten ook in andere Europese landen.

WhatsApp-groep

Advocaten van enkele Nederlandse strafrechtkantoren wisselen sinds vorig jaar in een WhatsApp-groep onderling ervaringen en informatie uit. Een aantal van hen is ook in contact getreden met advocaten uit Frankrijk, België, Noorwegen, Duitsland, het VK en Zweden.

De advocaten Ruud van Boom, Justus Reisinger en Yannick Quint hebben vorig jaar buitenlandse collega’s ontmoet in Utrecht en begin deze maand vond een tweede ontmoeting plaats in Londen. Een dergelijke samenwerking van internationale advocaten is nog niet eerder vertoond.

Grondrechten

Advocaat Justus Reisinger:

Wat wij als Europese advocaten delen is dat we een serieuze rechtsgang over de rechtmatigheid en betrouwbaarheid van het EncroChat-bewijs willen. Die is er nu niet. De discussie wordt overal afgedekt met het Franse staatsgeheim en een beroep op het vertrouwensbeginsel. Tot nu toe is er daardoor bij de rechtbanken in elk geval niet inhoudelijk over gediscussieerd en voor zover wij weten ook niet in de politiek.

De advocaten vinden dat teleurstellend en gevaarlijk omdat volgens hen door de compleet afgeschermde opsporingsmethode grondrechten van de Nederlandse en Europese burgers in het geding zijn.

Ze schrijven in hun open brief dat een grondrecht, het recht op een eerlijk proces, met voeten wordt getreden. Want verdachten en rechters kunnen op geen enkele wijze toetsen of het Encro-bewijs betrouwbaar is, en rechtmatig is verkregen.

Verder stellen de advocaten dat de integriteit van politie en justitie ter discussie komt door gebrek aan transparantie over wat er nu eigenlijk is gebeurd tijdens de hack. Uit de verschillende landen komen daarover in rechtszaken geen eenduidige feiten naar voren. Ten slotte zijn er volgens de advocaten inmiddels sterke aanwijzingen dat de soevereiniteit van lidstaten van de EU, en de privacy-rechten van burgers, zijn geschonden.

Stoppen

In de open brief vragen de advocaten aan het Europese Parlement en het dagelijks bestuur van de EU (de Europese Commissie) de lidstaten ertoe te bewegen om alle (nieuwe) zaken met Encro-bewijs te staken totdat de totstandkoming van de EncroChat-hack wettelijk is onderzocht en Europol heeft uitgelegd hoe de data zijn verzameld en opgeslagen. Ook vragen ze het Europese Parlement een onderzoek te starten naar de vraag of bij de Encro-hack EU-wetgeving is geschonden. Ten slotte vragen ze het Europees Parlement wetgeving tot stand te brengen die het onmogelijk maakt om de rechterlijke toetsing van opsporing door dataverzameling te verhinderen door middel van een classificering als militaire staatsgeheim.

Naast de advocaten heeft ook de internationale burgerrechtenorganisatie Fair Trials de open brief ondertekend.