Menig lezer zal de titel van deze column op z’n mist verbazingwekkend noemen zo niet overdreven, nu de Nederlander over het algemeen een rotsvast vertrouwen heeft in onze rechtsstaat. Toch moet het worden gezegd. We zitten met een niet goed, althans niet optimaal, functionerend rechtssysteem waarin, als je onschuldig bent en ten onrechte veroordeeld bent, het vrijwel onmogelijk is je recht te halen. Wat is het geval?
Door Arthur van der Biezen
Zonder enig technisch bewijs zijn op 12 december 2000 acht mannen veroordeeld voor doodslag en poging tot doodslag ten tijde van een woninginbraak. Ondanks het feit dat het overgrote deel vanaf begin af aan heeft volgehouden onschuldig te zijn hebben twee van de verdachten onder ongeoorloofde druk van politie een bekennende verklaring afgelegd. Verklaringen die ze later weer hebben ingetrokken. De strafzaak heeft landelijke bekendheid gekregen onder de naam de “Arnhemse Villamoord”.
Na hoger beroep en cassatie bleven alle veroordelingen in stand. Na jaren procederen heeft uiteindelijk een deskundig team de zaak grondig geanalyseerd, aan de hand van de nog aanwezige verhoorvideo’s, en geconcludeerd dat er sprake was van ongeoorloofde druk (‘als je niet verklaart knip ik je vinger af’ en ‘als je niet verklaart maak ik jou de hoofdverdachte’ etc.) waarbij en waardoor de kans op het afleggen van valse verklaringen enorm groot was.
Tijdens de daaropvolgende herzieningsprocedure bij de Hoge Raad, adviseerde de commissie die het Openbaar Ministerie adviseert, dat de zaak herzien zou moeten worden en bekeken moest worden door nieuwe rechters. Tot ieders grote verbazing en zelfs ontsteltenis oordeelde de Hoge Raad dat niet voldaan was aan een formeel puntje, namelijk het vereiste van een “novum” (een nieuw feit), en dat de zaak derhalve niet inhoudelijk beoordeeld werd en de herziening dus werd afgewezen.
Omdat reeds eerder was geklaagd over de ongeoorloofde verhoormethoden vond de Hoge Raad het nieuwe deskundigenrapport niet voldoende “nieuw” om de zaak te doen heropenen en opnieuw te laten bekijken. Niet alleen de verdediging stond met lege handen en met zwaar teleur gestelde klanten maar ook de adviescommissie van het OM stond voor schut. Immers hun advies werd door de Hoge Raad in de prullenbak gegooid en volledig genegeerd.
De voorzitter van de Adviescommissie Afgesloten Strafzaken, kort genaamde de ACAS, spuwde haar gal en duidelijke ongenoegen over deze toch wel bijzonder ongepaste en formalistische uitspraak van de Hoge Raad in een recent nummer van het Nederlands Juristenblad. ACAS-voorzitter Tineke Cleiren:
Een kans op herstel of ten minste een herbeoordeling van deze potentieel onveilige veroordelingen is aan de betrokkenen niet gegeven.
De acht mannen hebben bij de Hoge Raad niet hun recht kun krijgen en hen is zelfs niet de kans gegeven op een herbeoordeling van hun zaak. Dat dit een onwenselijke gang van zaken is, volgens de ACAS, blijkt helder uit de navolgende passage:
De kern van de herzieningsprocedure – het recht van de burger op een herbeoordeling van zijn zaak als dat is aangewezen – lijkt grotendeels uit het zicht verdwenen, terwijl deze procedure daarvoor juist is bedoeld.
Teleurstelling en onbegrip waardoor de kern van de rechtsstaat geraakt wordt. De voorzitter van de ACAS overweegt verder dat ‘het recht immers in dienst behoort te staan van degenen die moeten kunnen rekenen op bescherming, waaronder burgers die mogelijk ten onrechte zijn veroordeeld.’
En aan dit uitgangspunt is in de Arnhemse Villamoord volgens de commissie niet voldaan. Zij noemt dit:
Zorgelijk ten opzichte van de verzoekers van wie potentieel onveilige veroordelingen in stand zijn gebleven, maar ook zorgelijk in het licht van het vertrouwen van de burger in de rechtspraak.
Beschaafde en weloverwogen woorden waaruit de leek, de gewone burger, kan opmaken dat zelfs de rechtsgeleerde dames en heren die het kunnen weten teleurgesteld zijn in ons rechtssysteem en de gang van zaken als zorgelijk typeren. Een helaas juiste en verontrustende constatering.
Arthur van der Biezen is strafrechtadvocaat.