De politie maakt in de praktijk regelmatig creatief en al te uitbundig misbruik van controlebevoegdheden, zoals persoonsgericht fouilleren en staandehoudingen van auto’s. Specifieke personen en voertuigen krijgen vaak extra aandacht van de politie, ook als ze geen verdachte of plaatselijk bekende van de politie zijn.

Door Michel van Stratum

Naast misbruik van bevoegdheden in het kader van verkeerscontrole worden daarbij dubieuze selectiemethoden op uiterlijk en type voertuig niet geschroomd. Zowel de bestuurder als de inzittenden worden zelfs gefouilleerd en de auto minutieus doorzocht. Dat is niet altijd terecht. Die bijzondere aandacht blijft doorgaans niet alleen beperkt tot Nederland. Op verzoek van de politie in Nederland zijn vakantiegangers in het buitenland ook niet meer veilig. Er is echter niet altijd grond om specifieke personen of voertuigen voor extra aandacht en controle in politieregistratiesystemen op te nemen.

De politie mag niet zo maar iedere burger of ieder willekeurig voertuig op straat staandehouden en controleren. Helaas wordt niet iedereen in de politiepraktijk correct bejegend, ook tijdens vakantie in het buitenland. Het probleem begint met een onrechtmatige aandachtsvestiging en signalering in Nederland. Dat gaat nog verder als ook internationaal om extra aandacht en controle wordt verzocht.

Een aandachtsvestiging wil zeggen dat wordt gevraagd om een specifieke burger of voertuig voor een bepaalde periode in de gaten te houden. De burger is dan extra bij de politie in beeld, ook zonder redelijk vermoeden van schuld of opvallend gedrag. Dat mag zomaar niet, ook niet als een eerdere veroordeling aan de orde is. Het verleden zegt echter niets over de toekomst. Elke burger heeft in beginsel het recht door de overheid met rust te worden gelaten.

De politie plaatst in het kader van de politietaak verschillende typen aandachtsvestiging of signalering. In de eerste plaats gebeurd dat nationaal in het Opsporingsregister (OPS) voor aan te houden verdachten. Ook kan een landelijke aandachtsvestiging op een voertuig plaatsvinden. Daarnaast kan een aandachtsvestiging op onder meer personen, voertuigen, vaartuigen en containers worden geplaatst in het Schengen Informatie Systeem (N)SIS). Die signalering is ook zichtbaar in de Schengenlanden (zoals Spanje, Frankrijk, Duitsland Italië en Scandinavië) die gebruik maken van dat systeem. Daarbij wordt vermeld of de controle onopvallend of gericht dient plaats te vinden.

De registratie van aandachtsvestigingen en signaleringen bij de politie is echter vaak niet op orde, zoals de Nationale ombudsman en de Autoriteit Persoonsgegevens, de toezichthouder op de bescherming van persoonsgegevens, meermalen hebben geconstateerd. Zo worden  Aandachtsvestigingen regelmatig onrechtmatig geplaatst en verspreid. De beslissing tot aandachtsvestiging is soms vrij selectief en willekeurig en zonder dat sprake is van een verdenking. Ook de informatievastlegging bij het laten signaleren van een persoon of voertuig is niet altijd adequaat, zoals om welke type signalering het gaat en waarom. Iemand die een aandachtsvestiging heeft voor eerder opvallend gevaarlijk verkeersgedrag hoeft bijvoorbeeld niet te dulden, dat zijn auto inclusief inzittenden zonder meer binnenste buiten wordt gekeerd en dat hij zelfs internationaal staat opgenomen in het (N)SIS). En het louter zijn van een kennis van een crimineel is niet zonder meer grond zelf voorwerp te worden van structurele politiecontroles. Deze aandachtsvestigingen en signaleringen worden bovendien soms te lang in stand gehouden, bijvoorbeeld na sepot, of ten onrechte aan het buitenland verstrekt.

Wil van een rechtmatige aandachtsvestiging en controle van een burger of voertuig sprake zijn, moet aan bepaalde spelregels worden voldaan. Een advocaat kan namens een cliënt bij de politie navraag doen of zijn cliënt in het kader van een aandachtsvestiging en/of signalering in beeld is. Tevens kan gevraagd worden om de specifieke reden van aandachtsvestiging en signalering en of deze verwijderd kan worden, zo nodig met tussenkomst van de rechter. Het voorkomt dat een burger extra wordt gecontroleerd en later zelfs onnodig moet gaan zitten.

Niemand wil in een politiestaat wonen. De wet en privacybescherming is er niet voor niets. Iedere burger in Nederland en op vakantie in het buitenland heeft recht op correcte bejegening en respect voor zijn privéleven, ook als je een Rolex om je pols hebt. Het is een belangrijk mensenrecht om jezelf te zijn en door de overheid met rust te worden gelaten. Burgers hebben het recht niet onnodig en willekeurig door de politie lastig gevallen en onheus bejegend te worden. Ook vermeende criminelen en hun directe omgeving hebben recht op een behoorlijke behandeling en privacybescherming. Ook als je niet met je eigen vrouw in een auto in Amsterdam rijdt of met de buurvrouw of een “neukertje” in een hotel in Spanje verblijft.

Michel van Stratum is strafadvocaat te Nootdorp.