Terwijl woensdag naar buiten komt dat een journalist op gezag van het Openbaar Ministerie en een rechter-commissaris in strijd met de regels van het Openbaar Ministerie is afgeluisterd nam de Eerste Kamer toevallig dinsdag de Wet Bronbescherming journalisten aan.

Door Wim van de Pol

Direct na de moord op een broer van een kroongetuige maakte een officier van justitie de fout de interne aanwijzing van het OM niet op te volgen. Pas daarna had de afluisteroperatie aan de rechter-commissaris mogen worden voorgelegd.

De rechter-commissaris overwoog echter al dat de bronbescherming van de journalist moest wijken, wat kennelijk ook de mening van de betreffende officier van justitie was.

Dwangmiddelen

Het wetsvoorstel van minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid legt bronbescherming van journalisten wettelijk vast en treedt op 1 oktober 2018 in werking.

Het wetsvoorstel zou ervoor moeten zorgen dat het gebruik van dwangmiddelen tegen journalisten en publicisten in een strafzaak aan striktere regels is gebonden. Bijvoorbeeld het doorzoeken en in beslag nemen van voorwerpen en geschriften op het kantoor van bijvoorbeeld een redactie van een krant of weekblad is alleen mogelijk is na toestemming en in aanwezigheid van een rechter-commissaris en niet meer op gezag van de officier van justitie. Ook het opvragen van verkeersgegevens over telefoongesprekken die een journalist heeft gevoerd met het oog op het achterhalen van diens bron, is zonder machtiging van de rechter-commissaris niet toegelaten. Dat geldt ook voor afluisteren met een richtmicrofoon, zoals dat nu is gebeurd.

De officier van justitie en de rechter-commissaris handelden wel degelijk in de geest van de nieuwe wet. Gezien de gebeurtenis op 29 maart blijft dus de vraag wat de bronbescherming van de journalist waard is. Ook met de nieuwe wet.

Getuigen

Als een journalist getuige in een strafzaak is hoeft hij volgens de nieuwe wet geen vragen te beantwoorden over de identiteit van de bron. Normaal gesproken is een getuige wel verplicht hierop te antwoorden. De geest van de wet is dat het maatschappelijk belang dat personen zich zonder vrees voor vervolging met informatie tot journalisten moeten kunnen wenden in het algemeen zwaarder moet wegen. De rechter bepaalt uiteindelijk of het beroep op bronbescherming terecht is.

Maar er er kunnen ook hier bijzondere omstandigheden zijn waarbij de bekendmaking van die bron nog zwaarder weegt en noodzakelijk is voor het optreden tegen zeer ernstige strafbare feiten. Bijvoorbeeld met gevolgen voor de nationale veiligheid of de veiligheid van personen.

Het afluisteren van 29 maart laat zien dat toepassing van de nieuwe wet geheel afhankelijk kan zijn van de attitude en het wegen van een bijzonder voortvarende de rechter-commissaris of rechter van dienst.