Veel gedetineerden bellen met de vraag of hun voorlopige hechtenis kan worden geschorst wegens het coronavirus. Een begrijpelijke zorg. De impact van het virus is ook voor gedetineerden en het personeel binnen de penitentiaire inrichtingen enorm. In mijn column van vorige week berichte ik daar al over.
Toch betekent de corona-crisis nog niet, dat een rechter sneller zal overgaan tot een schorsing. Hiervoor is meer nodig dan alleen het argument ‘er is corona’. Wat zijn nu de vereisten voor een schorsing?
Uit veel uitspraken in de afgelopen twee weken blijkt dat rechters door Covid-19 niet anders zijn gaan denken over het opleggen van voorlopige hechtenis. ‘De rechtbank stelt voorop dat het beoordelingskader in de kern geen andere is dan vóór de crisis’, zo gaven de rechtbanken in onder meer Haarlem, Rotterdam en Maastricht hun beoordelingskader helder aan. Anders gezegd: het feit dat er een ingrijpend coronavirus is, levert dus niet gelijk een reden voor een schorsing op.
Ook het feit dat gedetineerden nu geen bezoek meer mogen ontvangen (“opgeschort”) of dat men in sommige PI’s minder mag luchten, is nog niet genoeg voor een schorsing. ‘De algemene zorg over de uitbraak van het coronavirus in relatie tot het detentieregime is daarvoor onvoldoende’, zo oordeelde de rechtbank in Den Haag en in Haarlem.
Een aantal rechtbanken gebruikt nu een soort stappenplan. Stap 1 is de vraag ‘of de voorlopige hechtenis zou zijn geschorst, als de coronacrisis niet aan de orde zou zijn’. De rechter kijkt bij deze stap naar de gebruikelijke vragen, die wettelijk zijn vastgesteld. Zijn er ‘ernstige bezwaren’ tegen een verdachte? Zijn er “gronden” voor de voorlopige hechtenis aanwezig? Heeft het Openbaar Ministerie bijvoorbeeld meer tijd nodig voor het onderzoek? Bestaat er een gevaar voor herhaling? En: wat is het standpunt van de verdediging? Wat zijn de persoonlijke omstandigheden van een verdachte? Als dit alles in de afweging van een zaak geen reden voor schorsing oplevert, verandert het Corona virus hier helemaal niets aan. Voor een schorsing moet dus méér aan de hand zijn, iets extra’s.
Dat extra’s kan voor een rechtbank namelijk stap 2 opleveren. Bij stap 2 bestaat er alsnog een reden voor een schorsing. Bijvoorbeeld bij een verdachte die al een kwetsbare gezondheid had, maar nu vanwege het coronavirus in afzondering moet van andere gedetineerden en onvoldoende medische hulp kan krijgen. Of een gedetineerde waarvan de ouders in Brabant wonen, maar die allebei ziek zijn geworden en nu afhankelijk zijn van thuiszorg door de gedetineerde. Die ‘bijzondere omstandigheden’ moeten dan wel onderbouwd zijn, bijvoorbeeld een verklaring van een huisarts of medisch specialist.
Door de tijdelijke sluiting van de rechtspraak lopen veel strafzaken bovendien vertraging op. Getuigenverhoren zijn uitgesteld, zittingen zijn ingetrokken. Ook dat is voor veel rechters nu nog geen reden voor een schorsing. Pas in zaken waarin door het Corona virus ‘een reële kans bestaat op ernstige stagnatie’ van het onderzoek, kunnen de kaarten anders liggen. Het moet dus echt nu al vaststaan, dat de behandeling van een strafzaak door het coronavirus enorme vertraging zal krijgen.
Bijvoorbeeld wanneer de officier van justitie aangeeft dat door het coronavirus een belangrijk dna-onderzoek voor onbepaalde tijd is uitgesteld en het totaal niet te zeggen is wanneer de strafzaak verder kan, terwijl de verdachte altijd heeft meegewerkt aan het onderzoek. Dat kan een “bijzondere omstandigheid” opleveren en alsnog genoeg reden zijn voor een schorsing van de voorlopige hechtenis.
Wat adviseer jij nu aan gedetineerden die in voorlopige hechtenis zitten met Corona, vragen veel mensen mij. Mijn advies is in alle jaren niet veranderd en is heel simpel. Zit je in voorlopige hechtenis, wacht dan niet af! Leg de zaak tussentijds voor bij de rechter, want je kunt altijd vragen om een schorsing van de voorlopige hechtenis. Dat vergeten mensen nog weleens. Maar kom daar niet met kletspraat. Zorg voor een ijzersterke onderbouwing en maak bij de rechter goed duidelijk waarom het coronavirus die ‘bijzondere omstandigheid’ oplevert, dat een schorsing van de voorlopige hechtenis alsnog geboden is!
mr. Jillis Roelse is strafrechtadvocaat in Amsterdam
Zie ook een publicatie van een rechter hierover: