Een oude fax met een paar regeltjes tekst. Is de handtekening eronder vals of niet? Ondanks een deskundigenrapport komt het gerechtshof Amsterdam er na ruim een jaar nog niet uit. Dinsdag werd door het hof – voor de vijfde keer – een uitspraak in de zaak verdaagd.

Door @Wim van de Pol

Het is ook niet zomaar een fax (zie onder). Er staat een serie vastgoedtransacties op, en ook de handtekening van de doodgeschoten vastgoedbelegger en “bankier van de onderwereld” Willem Endstra. En niet onbelangrijk: de transacties handelen om miljoenen euro’s.

De Haagse vastgoedondernemer Harry Pen zegt geld tegoed te hebben gehad van Endstra toen die op 17 mei 2004 op de Apollolaan in Amsterdam werd doodgeschoten. De ondernemer op leeftijd (79) probeert nu al achttien jaar, onder meer middels een slepende rechtszaak, zijn gelijk te halen.

Hij zegt dat de fax de schuld zonneklaar bewijst. Pen heeft zich bij de vereffenaar van de erfenis van Endstra gemeld, de advocaat Toni van Hees, van Stibbe. Van Hees werd in 2014 aangesteld als vereffenaar van een slordige 47 miljoen euro, nadat de Staat en de Belastingdienst met Haico Endstra tot een vergelijk waren gekomen. Haico, broer van Willem, trad op als vertegenwoordiger van de familie en de bedrijven van het concern. Van Hees plaatste een advertentie in de krant om vas te stellen wie nog aanspraak maakte op delen van de erfenis.

Mieremet

Willem Endstra had in 2002 honderden miljoenen aan vastgoedvermogen onder zich toen op een dag een interview van de crimineel John Mieremet met De Telegraaf een einde maakte aan zijn carrière in de bovenwereld. Vanaf woensdag 28 augustus 2002 stond Endstra bekend als bankier van de onderwereld en was hij aangeschoten wild. De banken trokken hun ruime kredietfaciliteiten in. Criminelen begonnen hem af te persen om hun geld terug te krijgen, en oude zakenpartners wilden hun banden met Endstra ontvlechten.

Zo ook Harry Pen, die van huisschilder in loondienst opklom tot eigen baas, en vervolgens tot handelaar in dure spullen, eigenaar van een bouwbedrijf, exploitant van winkels en ondernemer in vastgoed. Pen is van mening dat de zaken die hij met Willem Endstra deed eerlijk waren, en bovenal dat als Willem nog had geleefd deze grif had toegegeven dat hij nog miljoenen moest betalen. Precies zoals in de door Endstra ondertekende fax staat.

Vals?

Nee, meent de vereffenaar Van Hees. Er was geen sprake van een schuld en de fax is mogelijk vals, en door, of voor Pen, in elkaar geknipt en geplakt. Een smaadzaak over deze bewering tegen Van Hees werd door Pen verloren.

In de civiele procedure heeft Pen de “stelplicht”, hij moet zijn gelijk bewijzen en dus ook dat de fax echt is. Op 5 augustus 2020 wees de rechtbank de vorderingen van Harry Pen af. Het belangrijkste argument was dat onvoldoende is komen vast te staan dat de fax echt is.

In het hoger beroep dat volgde buigt het gerechtshof er zich nu over, in een alweer jaren durende procedure over de kwestie. In juli van dit jaar was er een zitting.

Deskundigenrapport

Het gerechtshof beschikt over een deskundigenrapport van onderzoekster Sonja Veldthuis. Op zichzelf is de conclusie van haar rapport helder: het is waarschijnlijker dat het document authentiek is en ondertekend door Willem Endstra dan dat het een in elkaar geknutseld falsificaat is. Aan het gerechtshof de taak haar conclusie te trekken. En kennelijk neemt dat wikken en wegen tijd in beslag, en wel onvoorzien omdat de beslissing al vijf keer is verdaagd.

Echtheid bewijzen

Een van de problemen bij het onderzoek naar een fax is dat een ontvangen fax van een document met een handtekening per definitie geen origineel is, en dus een kopie. Veldthuis tegen Crimesite:

Het bijzondere echter in het geval van een fax, is dat een fax in beginsel in ieder geval juridisch mag worden beschouwd als authentiek. Je kúnt als ontvanger namelijk geen echtheid bewijzen, althans niet slechts aan dat ontvangen exemplaar.

Veldthuis en haar toenmalige collega mochten in hun onderzoek dus wel uitgaan van authenticiteit. Veldthuis:

We zijn op zoek gegaan naar aanwijzingen die zouden kunnen pleiten voor een scenario onder de ‘valsheidshypothese’, dus naar naar sporen van manipulatie en bijvoorbeeld tegenstrijdigheden. Uiteraard richten we ons tijdens zo’n onderzoek óók op echtheidskenmerken. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat er meerdere aanwijzingen zijn aangetroffen die pleiten voor het scenario van de echtheid van de fax. Daarentegen is door ons geen enkele aanwijzing voor manipulatie aangetroffen.

Het scenario voor echtheid was voor de onderzoekers aannemelijker dan het scenario voor valsheid.

De administratie is weg

De rechtbank had naast de mogelijke onechtheid van de fax ook bevonden dat niet duidelijk genoeg is hoe de transacties precies in elkaar zaten. Om dat nader te kunnen onderzoeken heeft het gerechtshof de beschikking over een vracht aan documenten uit onder meer de administratie van Pen.

Maar de juistheid van de stelling van Harry Pen zou het gerechtshof ook moeten kunnen onderzoeken in de gehele administratie van Willem Endstra. Een aantal stukken zijn daaruit ook beschikbaar, bijvoorbeeld die in politiedossiers zijn gevoegd in de zaak tegen Willem Holleeder. Maar de rest is verdwenen.

In de liquidatiezaak tegen Holleeder heeft het Openbaar Ministerie gezegd dat de administratie van de Endstra-bedrijven zoals die destijds op de Apollolaan in beslag is genomen in 2009 ‘is vernietigd’.

Curator Van Hees heeft verklaard dat hij noch Haico Endstra beschikken over die administratie en dat ook hierom de stelling van Pen niet te bewijzen is.

14 februari is de nieuwe datum die het gerechtshof heeft uitgekozen om uitspraak te doen, over de kennelijk ingewikkelde kwestie.