De politie heeft voor het eerst op grote schaal gegevens verzameld over wanneer en tegen wie zij geweld gebruikt. Daaruit blijkt volgens Follow the Money dat vooral jonge mannen van kleur, dronken uitgaanspubliek en verwarde mensen te maken krijgen met geweld door de politie.

Control Alt Delete

Uit deze analyse concludeerde toenmalig minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus dat de politie geweld ‘zonder aanziens des persoons’ inzet. Burgerrechtenorganisatie Control Alt Delete vroeg deze analyse en rapporten over politiehonden en tasers op via de Wet openbaarheid van bestuur en deelde de honderden documenten met Follow the Money. Interne documenten waarop de minister zich baseerde.

Mitch Henriquez

De gegevens komen uit een analyse van interne politiedata uit 2021 die tot nu toe niet openbaar waren. Niet eerder maakten politie, justitie en het CBS zo’n uitgebreid rapport over politiegeweld. De grote maatschappelijke onrust door onder andere de dood van Mitch Henriquez (door buitensporig politiegeweld) en het buitensporige geweld bij arrestaties met politiehonden waren de aanleiding voor deze analyse.

Uit de analyse blijkt dat bijvoorbeeld één op de elf beledigingen leidt tot politiegeweld, terwijl een belediging reden is voor een boete, maar niet om geweld te gebruiken.

Drank en drugs

Bij 0,51 procent van alle incidenten gebruikt de politie geweld. In het weekend is dat ’s nachts 2 procent. Het geweld concentreert zich rond 96 hotspots in de Nederlandse horeca, waarbij vooral alcohol een belangrijke factor is. Bij ongeveer 80 procent van al het uitgaansgeweld is alcohol in het spel. Oppeppende middelen als speed en cocaïne kunnen ook agressie veroorzaken, maar spelen een veel kleinere rol.

Verwarde mensen

Bij 5,9 procent van alle Nederlanders tegen wie de politie geweld gebruikte, was sprake van een verward persoon. Personen met een ggz-behandeling zijn gemiddeld vijf keer meer betrokken bij politiegeweld. Ook jongeren met jeugdhulp- of bescherming zijn flink oververtegenwoordigd in de cijfers. Door de bezuinigingen in de ggz zijn er ‘steeds meer en vaak gewelddadiger wordende personen met verward gedrag in de publieke ruimte,’ staat in de analyse.

Migranten

Van de Nederlanders tegen wie de politie geweld gebruikt, heeft 36 procent een ‘niet-westerse migratieachtergrond’. Uit eerder onderzoek bleek al dat bijna de helft van alle mensen die overlijden door politiegeweld een niet-westerse achtergrond heeft: 23 van de 50 dodelijke slachtoffers tussen 2016 en 2020. Politie & Wetenschap concludeerde in 2021 dat jongeren met een Marokkaanse of Antilliaanse achtergrond een twee of drie keer zo grote kans hebben om verdacht te worden.

De politie blijft in een reactie achter de analyse staan dat jonge mannen in een stedelijke omgeving nu eenmaal een ‘verhoogde risicogroep’ zijn en etniciteit dus geen rol speelt. Ook nu het Hof afgelopen week etnisch profileren door de marechaussee heeft verboden voelt de politie zich niet aangesproken: ‘Ras of etniciteit is nooit een selectiecriterium bij controles.’

Politiehonden

In de onderzochte periode is het opvallend hoe vaak de politie in Rotterdam de politiehond als wapen inzette: maar liefst 145 keer, tegen 64 keer in Amsterdam en 59 keer in Den Haag. Hondenteams van de politie zijn door alle maatschappelijke commotie en negatieve publiciteit over bijtincidenten inmiddels op zoek naar meer sociale honden. Vanaf 1 april 2022 geldt voor politiehonden de richtlijn ‘aangelijnd, tenzij’, om ongewenste bijtincidenten te voorkomen.

Taser

Uit het onderzoek Het stroomstootwapen in de basispolitiezorg blijkt dat agenten de taser vooral gebruiken ‘tegen verzet’. Dat gebeurde in 79,8 procent van de gevallen. In minder dan 20 procent van de gevallen haalt de politie haar stroomstootwapen tevoorschijn tegen een wapen of om gevaar af te wenden. Volgens Controle Alt Delete worden verwarde personen met 46 procent bovengemiddeld vaak door de taser getroffen.

19 procent

Bij al het politiegeweld is in slechts 19 procent van de gevallen ook geweld tegen de politie zelf geregistreerd. In de onderzochte periode zijn vijf personen overleden door politiegeweld, staat zonder nadere toelichting in de analyse. Controle Alt Delete monitort sinds 2016 het aantal mensen dat overlijdt onder verantwoordelijkheid van wetshandhavers. Hieruit blijkt dat in deze periode 26 mensen zijn overleden.

Socioloog Jaap Timmer, die al 30 jaar politiegeweld bestudeert, zegt dat de Nederlandse politie zichzelf graag omschrijft als ‘vriendelijke specialisten in de-escalatie’, die vergeleken met andere landen weinig geweld gebruiken. Maar doordat het laatste onderzoek naar doden door politiekogels dateert van 2005, weten we dat volgens Timmer eigenlijk helemaal niet.

Doden door politiekogels

Timmer: ‘Vergeleken met omringende landen maakte de Nederlandse politie tussen 1995 en 2005 naar verhouding juist veel dodelijke slachtoffers met politiekogels. In Nederland valt gemiddeld ongeveer 1 dode op 5 miljoen inwoners per jaar door politiekogels.’ In Duitsland is dat 1 dode door politiekogels op 14 miljoen inwoners. In Denemarken 1 op 7 miljoen en in Zweden respectievelijk 1 op 8 miljoen inwoners.

Zie ook:

Derde arrestant overleden na onwelwording binnen maand tijd

Politiekogels leiden in 2020 tot vijf dodelijke slachtoffers