De meeste rechtbanken gaan diepgaande juridische vragen over over Sky- of EncroChat-berichten uit de weg en veroordelen verdachten op basis van die berichten. Maar er zijn de afgelopen weken drie rechtbanken die het proces hebben gestaakt omdat ze die moeilijke vragen eerst hebben voorgelegd aan een hogere rechtbank. Vandaag (woensdag) deden de Zwolse rechtbank dat, en de Utrechtse rechtbank, en vorige week de rechtbank in Leeuwarden, en een week daarvoor een rechtbank in Berlijn, Duitsland.

Door @Wim van de Pol

In de Zwolse zaak gaat het om een grote organisatie die synthetische drugs produceerde. Er staan in die zaak in een slepend proces dertien verdachten terecht voor het in wisselende samenstelling produceren en verhandelen van duizenden kilo’s synthetische drugs en deelname aan een criminele organisatie en witwassen. Er zijn drugslabs gevonden in Wildervank, Deventer en Didam.

De rechtbank schreef woensdag aan de advocaten van de verdachten dat de inhoudelijke behandeling van de zaak wordt gestopt, en dat de komende maanden alleen de verlenging van de voorlopige hechtenis van de verdachten zal worden behandeld.

De brief van de rechtbank volgt nadat een groep advocaten in de zaak gezamenlijk een brief aan de rechtbank hadden gericht waarin zorgen werden geuit over ‘de huidige procesgang in het onderzoek’. De advocaten voelden zich ‘onvoldoende door uw rechtbank gehoord’, aldus de brief. De zorgen betroffen onder meer het steeds afwijzen van onderzoekswensen over de pgp-berichten en de lange periode dat de verdachten al in voorlopige hechtenis zitten: 18 maanden.

In een drugszaak waarbij een verdachte voor de rechtbank in Utrecht 18 maanden in voorlopige hechtenis zit sprak de rechtbank woensdag ook de intentie uit vragen van de Hoge Raad beantwoord te willen zien. Ook in die zaak wordt de inhoudelijke behandeling gestopt.

Nieuwigheid

De Zwolse rechtbank zegt nu af te willen wachten wat er uit het advies komt over het gebruik van Encro-bewijs dat de Hoge Raad zal gaan uitbrengen in het komende jaar. Eind vorige week besloot de rechtbank in Leeuwarden de behandeling te onderbreken om gebruik te maken van een nieuwigheid in strafzaken: het stellen van zogeheten “prejudiciële vragen” aan de Hoge Raad. Dat is mogelijk sinds 1 oktober.

Rechtbanken kunnen daardoor op ingewikkelde vragen antwoord krijgen van de Hoge Raad. Dan hoeft er in een zaak niet tot na het hoger beroep bij een gerechtshof worden gewacht op een definitief oordeel over die vragen in Nederland.

Berlijn

In de Duitse hoofdstad Berlijn is in een strafzaak iets vergelijkbaars aan de hand. Een rechtbank daar heeft de behandeling van een strafzaak gestaakt in afwachting van de mening van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg over de hack door de politie van de EncroChat-servers in Frankrijk. In die zaak zijn door de politie leesbaar gemaakte berichten van EncroChat cruciaal in het bewijs. De beslissing is genomen op 19 oktober maar pas recent in Nederland bekend geworden.

De Berlijnse rechter wil met name weten of het hacken van de EncroChat-servers en de verslaglegging daarover door de Duitse politie voldoet aan de richtlijnen en regels die in Europa gelden. De rechter wil met name weten of de regels met betrekking tot het schenden van de privacy van personen die niet verdacht zijn door de politie zijn overtreden bij het hacken.

Europese rechtspraak van het Europese Hof in Luxemburg en van het Europese Hof voor de Rechten van Mens in Straatsburg gaan nog boven de rechtspraak in de EU-landen zelf. Maar een uitspraak van die hoven kan jarenlang op zich laten wachten.

Frankrijk en Italië

Rechters in EU-landen houden verder doorgaans goed in de gaten wat collega’s in buurlanden besluiten. Daarom is het ook in Nederland van groot belang dat in Frankrijk onlangs het Hof van Cassatie (de Franse Hoge Raad) een zaak met Encro-chats als bewijs terugverwees. En ook de uitspraak van de Hoge Raad in Italië deed bij de rechterlijke macht in Nederland bij velen de wenkbrauwen fronsen. In dat arrest verklaarde de Hoge Raad Sky-bewijs ongeldig als er niet meer informatie wordt verschaft over de wijze waarop de hack op Sky ECC heeft plaatsgevonden.

Niet ingegaan op betoog

De Zwolse rechtbank haalde in het besluit om de inhoudelijke behandeling van de grote drugszaak te staken het Franse Hof van Cassatie en de rechtbank in Leeuwarden aan. De rechtbank:

Het zal u niet zijn ontgaan dat het Franse Hof van Cassatie onlangs een strafzaak heeft terugverwezen naar de Franse onderzoeksrechter omdat niet was ingegaan op het betoog van de verdediging dat in een Frans strafdossier waarin EncroChat-data was gevoegd het voorgeschreven zogenoemde attestination de sincérité (het certificaat van juistheid/echtheid) ontbrak. Voorts ligt het in het voornemen van de rechtbank Noord-Nederland prejudiciële vragen te stellen aan ons hoogste rechtscollege die met name zien op omvang van de toetsing door de Nederlandse rechter van onderzoek dat (deels) onder verantwoordelijkheid van een buitenlandse instantie heeft plaatsgevonden.

Naar verwachting zal de Hoge Raad binnen een half jaar de vragen kunnen beantwoorden. Het Europese Hof in Luxemburg kan pre-judiciële vragen beantwoorden binnen een termijn van enkele maanden tot een jaar.

Zie ook:

Nederlandse advocaten: recht op een eerlijk proces staat op het spel

Zie meer over de problematiek rond de hack op de encryptiediensten:

Het overzicht: Ennetcom en PGPSafe (#1)

Het overzicht: EncroChat (#2)

Encryptiediensten, het overzicht: Sky-ECC (#3)