Volgens de FBI waren er in Nederland 530 telefoons van de encryptiedienst Anom actief. De Amerikanen constateerden dat er in Nederland personen van 25 criminele organisaties berichten over misdrijven naar elkaar stuurden. Dat blijkt uit een brief van het landelijk parket aan de rechtbank in een zaak over een cocaïnewasserij in Amsterdam-IJburg, die Crimesite heeft ingezien.
Door @Wim van de Pol
Uit stukken van de FBI waar Crimesite eerder over berichtte bleek dat de FBI minimaal één criminele burgerinfiltrant heeft ingezet om Anom-telefoons internationaal te verkopen aan personen die volgens de FBI crimineel zouden zijn. De communicatie van die toestellen werd in een geheime server opgeslagen en aan de FBI verstrekt. Er zijn zo 11.800 Anom-toestellen in bedrijf geweest bij een 9.000 gebruikers, kennelijk bevonden zich er zeker 530 daarvan in Nederland.
Driemaal per week
Uit de FBI-stukken bleek ook dat de FBI eerst samenwerkte met de federale politie in Australië (voor een test) en daarna met ‘een derde land’ dat berichten van die server kreeg doorgestuurd. Dat derde land blijkt nu Nederland te zijn geweest, althans zo valt af te leiden uit de brief van het landelijk parket.
Tussen 2019 en juni 2021 blijkt drie maal per week een dataset met leesbare berichten te zijn verstrekt aan de Nederlandse autoriteiten.
‘Eenzijdige spontane verstrekking’
Als het waar is wat er in de brief staat dan lijkt het erop dat de Nederlandse landelijke recherche op 23 maart 2021 voor het eerst over het Anom-onderzoek heeft gehoord van de Amerikaanse politie-liaison in Den Haag. Vervolgens werd op 26 maart een proces-verbaal met informatie opgemaakt en op die dag startte justitie ook een apart onderzoek naar Anom, zoals dat ook is gebeurd is in het onderzoek naar EncroChat.
Dat onderzoek is gestart op basis van de Amerikaanse informatie dat op ieder van de 530 Anom-toestellen criminele informatie is uitgewisseld, met als verdachten de onbekende gebruikers van die toestellen. Informatie uit dat onderzoek is vervolgens naar andere onderzoeken geleid, zoals dat van de cocaïne-wasserij in Amsterdam-IJburg.
De actie van de VS was een ‘eenzijdige spontane verstrekking’ van informatie waar kennelijk Nederland geen hand in heeft gehad. Daarna stuurde justitie, achteraf, toch nog een rechtshulpverzoek naar de Verenigde Staten. (tekst gaat verder onder reclame)
Criminele burgerinfiltrant
Advocaat Michel van Stratum staat een verdachte bij in het onderzoek naar de cocaïnewasserij. Hij wil meer weten over de gang van zaken tussen Nederland en de Verenigde Staten. Van Stratum: ‘Was Nederland inderdaad volgend en helemaal niet actief betrokken? In de EncroChat-zaak is later gebleken dat de rol van Nederland wat groter was dan eerder gemeld.’
Van Stratum stelt dat de rechtbank moet kunnen controleren of het onderzoek naar Anom in de Verenigde Staten volgens de Nederlandse wet juist is verlopen. Als dat niet zo is mag het bewijs namelijk niet worden gebruikt.
Pikant is dat de FBI zelf beschrijft hoe er een criminele burgerinfiltrant is ingezet om de telefoons te verspreiden, die ook verdachten heeft aangezet om telefoons te kopen. Beide methodes zijn in Nederland niet of alleen onder strenge voorwaarden toegestaan. Verder zijn niet alle technische middelen die in de VS wel mogen in Nederland toegestaan.
Advocaat Michel van Stratum schrijft in een kritische brief aan de rechtbank al met al het naadje van de kous te willen weten. In de eerste plaats over de samenwerking met de FBI en de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA). Hij heeft gevraagd of het Openbaar Ministerie alle correspondentie met de VS aan het dossier wil toevoegen en ook het dossier over de opsporingsmethoden uit het onderzoek naar Anom.
Een andere kwestie is in hoeverre er partijen wapens of drugs zijn doorgelaten door de inzet van de burgerinfiltrant. En verder of Amerikaanse agenten of infiltranten in Nederland opsporingshandelingen hebben verricht. Van Stratum:
Als ik afga op wat de FBI zelf heeft gepubliceerd dan lijkt het erop dat er sprake van infiltratie en/of pseudokoop. Is dat ook op Nederlandse gebruikers die nog geen verdachten zijn ingezet? Ik heb aanwijzingen dat er Anom-telefoons zelfs gratis zijn vertrekt en in Nederland op Marktplaats zijn verkocht. Ik wil van het OM weten of dat zo is en hoe het feitelijk is gegaan.
Vaststaat dat er in het Amerikaanse onderzoek naar Anom-telefoons een vijftal Nederlandse verdachten in de zaak in de VS wordt vervolgd.
Privacy-wetgeving?
Afgelopen week besloot de rechtbank Midden-Nederland dat er in zaak waarin Encro-gebruikers een rol spelen meer informatie moet komen over de grondslag voor de beslissing om chats van Encro-gebruikers te lezen.
Ook in de Anom-zaak speelt de vraag of het wettelijk was toegestaan dat de Nederlandse politie chats (van Anom-gebruikers) mocht lezen en inbrengen in strafzaken. Verschillende advocaten en ook van Van Stratum maken zich hier bezorgd over:
Ik wil ook van het OM weten wat de juridische grondslag is geweest voor het lezen van de Anom-berichten. En ook vanaf wanneer dat precies is gebeurd. Niemand zit in een rechtstaat te wachten op het volgen van willekeurige burgers in de digitale publieke ruimte zonder enige vorm van privacy en zonder onafhankelijk rechterlijk toezicht. De rechter moet de integriteit van de opsporing kritisch toetsen, juist op dit gevoelige gebied.
Tot nu toe is de inzet van bewijs uit de Anom-telefoons nog maar van enkele zaken bekend. De verwachting is dat dit aantal snel zal stijgen zoals dat ook is gebeurd met de EncroChat-telefoons.
Zie ook:
‘Kennelijk hoeft er nu geen verdenking meer te zijn om mensen af luisteren’ (UPDATE2)