De Nationale Politie houdt een rapport met informatie over aftappen van telefoons geheim, ondanks een rechterlijke uitspraak, en een (voor de weigering) opgelegde dwangsom. Dat schrijft Rejo Zenger van privacyorganisatie Bits of Freedom.

Door @Wim van de Pol

Hoe het afluistersysteem van de Nederlandse politie en inlichtingendiensten precies werkt is voor de Nederlandse overheid en parlement geheim omdat het systeem en de software in handen zijn van een Israëlische onderneming. Nederlandse ambtenaren werken nauw samen met techneuten van dat bedrijf om het systeem te laten functioneren.

Hoogleraren

In 2016 schreven de hoogleraren Peter van Koppen en Bart Jacobs een zeer kritische brief (pdf) over het tapsysteem aan de minister van Justitie en Veiligheid. Zij stelden vast dat het tapsysteem in onze rechtsstaat in feite functioneert als een “black box”. Wat er zich binnenin afspeelt blijft voor de Nederlanders geheim. De hoogleraren deden hun onderzoek naar aanleiding van commotie die was ontstaan omdat een getapt telefoongesprek tussen (de verdachte) oud VVD-wethouder Van Rey en toenmalig staatssecretaris Teeven van Justitie gek genoeg niet was opgenomen. De minister van Justitie Van der Steur liet nadien aan de Tweede Kamer weten dat juist op dat moment een (stroom)storing in het systeem had plaatsgevonden. Maar deze uitleg liet nog vragen onbeantwoord. Bijvoorbeeld over de onmogelijkheid van een stroomstoring, omdat het tapsysteem deel is van de “vitale infrastructuur” en in nood automatisch wordt omgezet naar een accu of een noodnet.

Proces-verbaal?

Er is na het incident niet direct een proces-verbaal van de storing opgemaakt. En de logfiles van de tapkamer ten tijde van het incident zijn nooit vrijgegeven. Er resteerde een ernstig vermoeden dat de de tap toch door een ijverige ambtenaar (of een brave medewerker van het Israëlische bedrijf) met opzet was verwijderd.

Een deskundige vertelde in 2013 aan Crimesite dat het systeem in staat is één of meer gesprekken te wissen, en dat die optie in de tapkamer in Driebergen ook was geconfigureerd. Maar, in geval van wissen maakt het systeem automatisch een proces-verbaal aan waaruit op te maken zou zijn valt welke persoons-ID toegang had en dus wie dat wissen heeft uitgevoerd.

Onderzoek

In de afgelopen jaren bleek meermalen het systeem dat ervoor moet zorgen dat getapte telefoongesprekken tussen advocaten en hun cliënten niet bij de politie kan terechtkomen niet te werken. Herhaaldelijk belandden toch duizenden gesprekken per abuis toch bij rechercheurs (het meest recente geval kwam in augustus jl. in de publiciteit). Naar dit fenomeen is in 2018 een onderzoek voltooid.

In 2020 schreef de minister van Justitie een brief aan de Tweede Kamer over deze kwestie.

Maar in die brief schreef hij ook dat er in het bewuste onderzoek was gekeken naar hoe in het algemeen de opslag van afgetapte gesprekken in Nederland functioneert. Dat is een heikele kwestie. In Nederland  telefoongesprekken wel getapt volgens een vaststaand protocol. Maar rond de opslag spelen nog vragen, zoals over de certificering (b.v.: hoe weten we dat daadwerkelijk alle gesprekken opgeslagen blijven? En hoe weten we dat de rechter alle gesprekken ook onder ogen krijgt?). En verder zijn er vragen over toezicht, zoals: zijn gesprekken die moeten worden vernietigd na afsluiting van een onderzoek ook werkelijk vernietigd? Hoe wordt (kan) daarop toezicht (worden) gehouden?

De minister stipte dit punt alleen maar kort aan.

“Ondermijning”

Bits of Freedom heeft in een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur om dit rapport gevraagd. Volgens Rejo Zenger weigerde de Nationale Politie dit verzoek direct met ‘een kul-argument’ (een niet relevant beroep op de Grondwet). De politie weigerde vervolgens een een beslissing te nemen op het bezwaar van de stichting.

Later besloot de rechtbank (pdf) dat de politie direct inzage moest geven op straffe van een dwangsom. Zenger:

Het bleef angstvallig stil. Doodstil. Inmiddels zijn we alweer een half jaar verder en is de politie ons meer dan 15.000 euro schuldig, maar wachten we nog altijd op een beslissing.

Zenger denkt dat de Nationale Politie een vertragingstactiek toepast om inzage van het document te weigeren. Dat veroorzaakt volgens hem speculatie van de burger over de reden waarom de politie inzage weigert. Waarom moet dit rapport per se geheim blijven?

Bovendien geeft volgens Zenger de politie – door de dwangsom op te laten lopen – ook nog aan diezelfde burger de rekening van de weigering.

De politie heeft de mond vol van “ondermijning” van de samenleving door criminelen. Zenger noemt de weigering van het rapport over het tapsysteem ‘ondermijning van de rechtsstaat’.

Lees een analyse over de belangen in het tapsysteem:

Van der Steur wil hervorming telefoontap-bedrijf