Dezer dagen heeft een deel van Nederland een verhoogde temperatuur, en dan niet door de griep. Het is de vreemde opwinding die Willem Holleeder teweeg brengt. Maandag zal rond de rechtbank de publiciteit over de Slechtste Mens van Nederland tot een nieuw kookpunt komen. Waar blijft het recht in die publiciteit?
Door @Wim van de Pol
Het is een tot dusver in Nederland onvertoond media-epos: een heel land lijkt er zeker van te zijn dat Willem Holleeder een zesvoudig moordenaar is (op zijn minst). Die mening is gegrondvest zonder dat het bewijs dat hiervoor zou zijn is doorgrond, en zonder dat een rechter erover oordeelde.
Sleutelmomenten
Willem Holleeder brengt iets teweeg bij de media, en bij het publiek. Holleeder is sinds hij in de jaren tachtig met Cor van Hout en anderen Freddy Heineken ontvoerde langzaamaan de verpersoonlijking van het kwaad geworden.
Hiervoor is een aantal sleutelmomenten in media-exposure verantwoordelijk. In de eerste plaats was er natuurlijk het boek over de ontvoering door Peter R. de Vries, één van de best verkochte boeken ooit in Nederland. Toen bleef het jarenlang stil, terwijl het boek stilletjes doorverkocht.
Op 28 augustus 2002 onthulde John Mieremet in De Telegraaf dat Willem Endstra de bankier van de onderwereld was, en Willem Holleeder zijn bewaker. Endstra’s liquidatie in 2004, de uitgelekte achterbankgesprekken van de politie met Endstra, en vooral een onsamenhangend setje uitgelekte krabbels die door Endstra zouden zijn opgetekend (‘dagboekaantekeningen’) en waarin Endstra het beeld zou hebben geschetst door Holleeder steeds te worden afgeperst, deden de rest.
Holleeder was rijp voor een publieke veroordeling voor afpersing, en de rechtbank deed dat ook, in 2007. Het beeld, dat ook de rechtbank schetste, was van de gevaarlijke gek Holleeder die de smartelijk spartelende witte raaf Endstra afperste. Inmiddels was er weer maandenlange publiciteit geweest die dit beeld vast in het wereldbeeld van de oplettende Nederlander verankerde.
Maar het was nog niet voorbij met de publiciteit.
Toffe knuffelcrimineel
Nadat Holleeder in 2012 op vrije voeten komt zocht hij zelf de publiciteit als toffe knuffelcrimineel, hij vond tijd voor het schrijven van een column in een populair weekblad, terwijl hij ook nog optrad als Interessante Man, in College Tour van de publieke omroep.
In waakzame en wakkere media werd al gewaarschuwd dat Holleeder wel degelijk dezelfde man is die de eerzame zakenman Willem Endstra zo wreed had afgeperst.
‘Kankerhond’
Dat paste weer mooi in de publiciteit die Peter R. de Vries ontketende nadat hij aangifte had gedaan tegen Holleeder wegens bedreiging (‘kankerhond’). En in december 2014 arresteerde de politie Holleeder uiteindelijk voor moord, op Kees Houtman in 2005 en hasjhandelaar Thomas van der Bijl in 2006. Dat gebeurde vooral op basis van uitlatingen van kroongetuigen Peter la Serpe en Fred Ros. Als door het land toen geen zucht van verlichting klonk, dan was er toch voor velen sprake van een gerechtvaardigd slotakkoord.
Nog was het niet voorbij met de publiciteit over Holleeder (er werden inmiddels tot in Hollywood films gemaakt over het fenomeen, maar dat geldt slechts als kleinigheid). Peter R. de Vries bezorgde in 2015 NRC-journalist Jan Meeus een stevige primeur. Of hij de gezusters Holleeder wilde interviewen? Op 24 maart 2015 publiceerde NRC het verhaal dat Astrid Holleeder tegen haar broer zou gaan getuigen. Dezelfde dag vertelde De Telegraaf het relaas van Sonja Holleeder (ex van Cor) en Sandra den Hartog (ex- van Holleeder en van Sam Klepper). De boodschap in beide kranten (oneindig na echoënd op internet en televisie): Willem is een Moorddadig Beest. Het vloeide naar binnen bij het Nederlands publiek als God’s woord in een ouderling.
Later die zomer van 2015 verscheen een boek (Verraad) van Jan Meeus waarin een minutieuze analyse van honderden pagina’s politiedossier werd gekoppeld aan een schilderachtig beeld van een veelkoppig monster. Holleeder als Jekyl & Hyde, een charmeur slash gevaarlijk psychopaat, een zieke levensvorm en tegelijk een imponerend en dodelijk fenomeen.
Geheim project
Het publicitaire slotakkoord – of het tapijtbombardement op Holleeder – was een geheim project, waarbij in het holst van de nacht boekverkopers een door hen besteld Onbekend Boek kregen aangeleverd: het boek Judas. De ommekomst van dat boek werd begeleid door het uitlekken van verklaringen en opnames en transcripties van gesprekken die de gezusters met Holleeder voerden, en waarin duidelijk bruut gedrag van Holleeder in naar voren kwam.
Eind 2016 verscheen Judas, een vlot geschreven persoonlijk levensverhaal van Astrid Holleeder over haarzelf en haar broer. Geluidsopnames van een scheldende Holleeder bereikten een miljoenenpubliek in RTL Late Night.
Holleeder doet nogal wat in de media. Hij verkoopt kranten, zorgt voor kijkcijfers, kliks op websites, en hij maakte zijn zus miljonair door de verkoop van haar boek Judas.
Morrelen
Welke rechtbank durft nog te morrelen aan de werkelijkheid die zich over Willem Holleeder heeft vast geëtst? Holleeder’s advocaten Robert Malewicz en Sander Janssen zullen het gaan proberen de rechtbank zover te krijgen.
De rechtbank zal stukje bij beetje in de loop van zeker een jaar veronderstellingen moeten scheiden van echte aanwijzingen. Zou dat lukken? Holleeder mag niet te veel hoop hebben.
In de overkoepelende visie over de moorden onder de Amsterdamse penose die het Openbaar Ministerie presenteert staat Holleeder samen met Dino Soerel en Stanley Hillis aan het hoofd van een moorddadige club. Het gerechtshof accepteerde dat beeld over Dino Soerel en gaf hem levenslang. Het hof keek minder naar kale feiten dan naar een overtuiging, een overtuiging die erg lijkt op de overtuiging die er nu al natiebreed over Holleeder bestaat.
‘Moorden moet stoppen’
Wie was Holleeder nu eigenlijk behalve een handige afperser? Wie een rondgang maakt langs echt grote criminelen krijgt meewarig hoofdschudden. Een goede cocaïnelijn heeft Holleeder nooit opgezet, en of hij echt al die mensen liet vermoordde betwijfelen ze. Stanley Hillis (zelf vermoord in 2011) komt er eerder voor in aanmerking.
Holleeder zal tegengas gaan geven. Hij zal de rechtbank ervan proberen te overtuigen dat hij na de Heineken-Ontvoering, samen met Cor van Hout, en zijn zussen Sonja en Astrid, een criminele organisatie vormde die het verdwenen Heineken-losgeld witwaste. Sonja schikte voor een miljoen met justitie voordat ze ging getuigen. Holleeder’s visie: Astrid en Sonja hebben er alle belang bij om leugens over hem te vertellen omdat zij zo buiten bereik van justitie blijven.
De advocaten en Holleeder hebben het afgelopen jaar een unieke analyse kunnen maken van de afgelopen drie decennia Amsterdamse onderwereld. Ze mochten een veelheid van oude (moord)dossiers bekijken. Zeker is dat hier aanwijzingen uit zullen komen over mogelijke andere opdrachtgevers voor de moorden waarvan Holleeder wordt verdacht.
‘Het moorden moest stoppen.’ Deze gevleugelde kreet van Astrid Holleeder (naar haar zeggen de reden dat ze is gaan getuigen) heeft het zeer goed gedaan in de media. De vraag is nog wel welke moorden daar dan in 2013 door gestopt zijn en welke zijn doorgegaan, sinds 2006. Holleeder was twee jaar (van 2012 tot 2014) op vrije voeten, er zijn voorzover bekend geen beschuldigingen van Astrid of anderen over moorden door Holleeder sinds 2006 bekend.
Trial by media
‘Daarom heb ik het gedaan’. Dat lijkt Holleeder op zeker moment te zeggen over de moord op Endstra in een heimelijk opgenomen gesprek. Een belangrijke juridische vraag – die publicitair de afgelopen jaren niet zo aan de orde was – is in hoeverre er in de verklaringen van de gezusters, of de heimelijk opgesproken gesprekken, echt bewijs zit voor moordopdrachten. “Zeker weten” dat Holleeder mensen heeft vermoord is, ook als Astrid of Sonja dat zeggen, misschien niet genoeg. ‘Daarom heb ik het gedaan’, lijkt het enige bewijs voor moord in de uitgelekte gesprekken te zijn. Mishandelen, uitschelden en dreigen (‘die hond gaat liggen‘), het is nog niet per se bewijs voor moord.
Het komende jaar zal het moeten blijken: kan er nog wat nuance aan worden gebracht? Kan er wat worden afgedaan aan de veroordeling van Holleeder voor zes moorden die al heeft plaatsgevonden – deze trial by media?
Deze misschien wel enige echte trial by media ooit in Nederland maakt niet alleen de geschiedenis van Holleeder maar ook zijn strafproces uniek.
Zie de laatste berichten over het proces:
‘Meer bewijs nodig voor veroordeling Holleeder’